Μία μεγάλη τραγωδία, με λίγα λόγια. Κύπρος 1974

 Η Κύπρος παρέμεινε στη Βρετανική σφαίρα επιρροής, ακόμα και μετά την επίσημη ανεξαρτησία της το 1960 (με τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου που προηγήθηκαν), ενώ οι Ελληνοκύπριοι εκδήλωναν με κάθε ευκαιρία την επιθυμία τους για ένωση με την Ελλάδα. Πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας εξελέγη το 1960 ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος.

Αυτή η επιθυμία για «Ένωση» έφτασε πολύ κοντά να πραγματοποιηθεί το 1964 (μετά τις διακοινοτικές ταραχές του 1963-64) με τα δύο Σχέδια Άτσεσον (Acheson) ειδικά το δεύτερο, τα οποία όμως τελικά απορρίφθηκαν κυρίως από την Ελληνοκυπριακή πλευρά.

 Η Χούντα επί Γ. Παπαδόπουλου, είδε μία ευκαιρία να αυξήσει την δημοτικότητά της επιδιώκοντας την «Ένωση», αλλά όταν έγινε σαφές ότι ο Μακάριος δεν συμφωνούσε, ψύχρανε τις σχέσεις της μαζί του θεωρώντας όχι άδικα, ότι ο Μακάριος δεν ήθελε συνεργασία με ένα στρατιωτικό καθεστώς, αλλά αντίθετα επιδίωκε μία ανεξάρτητη Κύπρο με τον ίδιο ισόβιο πρόεδρο. Η στάση του αυτή εκφράστηκε και με τη συμμετοχή του σε εκδηλώσεις του «Κινήματος των Αδεσμεύτων» και το άνοιγμά του προς τη Σοβ. Ένωση.

 Το «μακρύ χέρι» της Χούντας στην Κύπρο ήταν η ΕΟΚΑ Β, η οποία επιδίωκε να δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για την ένωση με την Ελλάδα με σαφή (και αιματηρή) δράση εναντίον Τουρκοκυπρίων και «αντιφρονούντων». Η δράση της δημιουργούσε συνεχώς προβλήματα στην Δημοκρατία της Κύπρου, μέχρι που στις 15 Ιουλίου 1974 «αξιοποιήθηκε» από τη Χούντα των Αθηνών (επί Δ. Ιωαννίδη πλέον) για να οργανώσει πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και να τον «εξουδετερώσει».

 Και είναι πολύ πιθανόν ότι αν το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου επιτύγχανε, θα ακολουθούσε η εξολόθρευση των Τουρκοκυπρίων από την ΕΟΚΑ Β, ώστε ο πληθυσμός της Κύπρου να γίνει αμιγώς ελληνοκυπριακός, με στόχο να φέρει πιο κοντά την «Ένωση».

"Δεν ξεχνώ". Το εμβληματικό σήμα του συγγραφέα Νίκου Δήμου, που το εμπνεύστηκε στις 14 Αυγούστου 1974.

Όπως όμως φαίνεται από έγγραφα Αμερικανών διπλωματών της εποχής εκείνης, υπήρξε σαφής προειδοποίηση προς την Αθήνα, να μην επιχειρήσουν πραξικόπημα στην Κύπρο (κάτι για το οποίο προφανώς είχαν πληροφορίες), επειδή θα προκαλούσε την επέμβαση της Τουρκίας και οπωσδήποτε ήθελαν να αποφύγουν έναν πόλεμο Ελλάδας - Τουρκίας για να μην αποδυναμωθεί η ΝΑ πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Ο Κίσινγκερ πάντως ήθελε αντικατάσταση του Μακαρίου (του «Κάστρο της Μεσογείου» όπως τον αποκαλούσε) με τον Κληρίδη, εξαιτίας της φιλο-Σοβιετικής στάσης του πρώτου. Οπότε το πραξικόπημα, αν πετύχαινε χωρίς να προκληθεί γενικευμένος πόλεμος, εξυπηρετούσε τα σχέδιά του.

 Τον κίνδυνο πραξικοπήματος τον έβλεπε και ο Μακάριος, αν και τον είχε σαφώς υποτιμήσει. Στα πλαίσια αυτά πάντως απομάκρυνε τους Έλληνες αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου (λίγο πριν τα γεγονότα του 1974) που τους θεωρούσε σαν πιθανούς υποστηρικτές ενός πραξικοπήματος για την ανατροπή του. Αρκετά χρόνια πριν και μέχρι τις αρχές του 1968, ο Παπαδόπουλος είχε απομακρύνει την Ελληνική Μεραρχία (8.500 άντρες) υποχωρώντας στις πιέσεις των Αμερικανών μετά τα αιματηρά γεγονότα στον τουρκοκυπριακό θύλακα της Κοφίνου (τέλος 1967).

 Ο Ιωαννίδης στη δίκη του, ισχυρίστηκε ότι εξαπατήθηκε από τους Αμερικανούς (μέσω χαμηλόβαθμων πρακτόρων της CIA) σχετικά με το ότι η απόβαση των Τούρκων θα ήταν «για τα μάτια» και ότι δεν θα επρόκειτο για σοβαρή στρατιωτική επέμβαση, ή ότι θα περιορίζονταν μόνον στην περιοχή γύρω από την Κυρήνεια.

Βέβαια ο Ιωαννίδης ήταν κατά γενική άποψη «πολιτικά αφελής» αλλά και μεγαλομανής, και όχι μόνο είχε στα σχέδιά του να πετύχει την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αλλά (σαν αντιπερισπασμό σε ενδεχόμενη προώθηση των Τούρκων στην Κύπρο) να καταλάβει και την Κωνσταντινούπολη!

Το πιθανότερο είναι ότι οι Τούρκοι τους εξαπάτησαν όλους, πρώτα τους Αμερικανούς πράκτορες που εμπιστεύονταν ο Ιωαννίδης, αυτοί με τη σειρά τους τους Έλληνες (Ιωαννίδης) και αυτοί τους Κύπριους (πραξικοπηματίες).  Ίσως οι μόνοι που ήξεραν τι πραγματικά επρόκειτο να συμβεί να ήταν οι Άγγλοι.

 Στο μεταξύ, ο Μακάριος διασώθηκε και κατέφυγε στην Αγγλία, όπου «παρασύρθηκε» από τον Άγγλο πρωθυπουργό Wilson να συμφωνήσει ότι η ενέργεια της Ελλάδας να προκαλέσει πραξικόπημα στην Κύπρο συνιστούσε εισβολή. Τις επόμενες ημέρες και από το βήμα του ΟΗΕ, ο Μακάριος ζήτησε από την Τουρκία ως μία από τις εγγυήτριες δυνάμεις να επέμβει για να αποκαταστήσει την τάξη, προσδοκώντας την επαναφορά στη θέση του. Κάτι βέβαια που η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε από τις 20 Ιουλίου 1974 και μετά, με τον καλύτερο τρόπο για τα συμφέροντά της.

 Η Αγγλία από την πλευρά της, έχοντας πιο άμεσα συμφέροντα στην Κύπρο από τους Αμερικανούς αλλά σε πλήρη ευθυγράμμιση μαζί τους, και παρότι οι τελευταίοι προσπάθησαν να αποσοβήσουν διπλωματικά μια στρατιωτική επέμβαση στην Κύπρο, έδωσε τελικά το «πράσινο φως» στην Τουρκία για την απόβαση, αναλαμβάνοντας παράλληλα να εμποδίσει την ελληνική πλευρά να αντιδράσει.

Οπότε, μετά από τη στρατιωτική απόβαση των Τούρκων (που μόνο «για τα μάτια» δεν ήταν), ο μόνος που είχε πλέον το περιθώριο να υποχωρήσει για να αποφευχθεί μια γενικευμένη σύρραξη Ελλάδος - Τουρκίας ήταν η Χούντα στην Ελλάδα, και εκεί έπεσε το βάρος της «πειθούς» των Αμερικανών.

Noratlas της επιχείρησης "ΝΙΚΗ" επάνω από τη φλεγόμενη Κύπρο. Έμπνευση και δημιουργία του δημοσιογράφου και εκδότη Κώστα Καββαθά. 

Αυτό εξηγεί (αλλά δεν δικαιολογεί) τα «πισωγυρίσματα» των Ελλήνων στρατιωτικών σχετικά με την αποστολή δυνάμεων στην Κύπρο (υποβρυχίων, αεροπλάνων, στρατού), ενώ περισσότερο για την «τιμή των όπλων» αλλά και για να κρατηθεί το αεροδρόμιο της Λευκωσίας από τους Ελληνοκύπριους, έγινε η επιχείρηση «Νίκη» με την αποστολή το βράδυ της 21^ης προς την 22^ας Ιουλίου 15 μεταγωγικών Noratlas με 318  Έλληνες καταδρομείς, από τους οποίους 30 περίπου (και 4 μέλη πληρώματος) σκοτώθηκαν από «φίλια πυρά» πριν ακόμα προσγειωθούν, εξαιτίας ανεπαρκούς συνεννόησης.

Τελικά φαίνεται ότι αν είχε γίνει έγκαιρα και συντονισμένα μια αεροπορική και ναυτική επίθεση εναντίον των τουρκικών αποβατικών δυνάμεων θα τις είχε καταστρέψει, αλλά αυτό ενδεχομένως θα προκαλούσε γενικευμένο πόλεμο Ελλάδος - Τουρκίας, για τον οποίο όμως η Ελλάδα όπως αποδείχτηκε από το φιάσκο της επιστράτευσης, κάθε άλλο παρά έτοιμη ήταν για να τον διεξαγάγει επιτυχώς.

                                                                                                                                    Γ. Μεταξάς