Τι συμβαίνει με την Ακτινοβολία;

Οι ακτινοβολίες που κυκλοφορούν στον χώρο που μας περιβάλλει, είτε είναι φυσικές είτε τεχνητές, χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

-          Στις ιονίζουσες, και

-          Στις μη ιονίζουσες.

Οι ιονίζουσες (ή ιοντίζουσες) είναι και οι πλέον επικίνδυνες για τον άνθρωπο, και κανείς δεν πρέπει να εκτίθεται σ’ αυτές χωρίς ειδική προστασία. Εκεί περιλαμβάνεται και η γενικά αποκαλούμενη Ραδιενέργεια, ενώ μια περίπτωση ιονίζουσας (ραδιενεργού) ακτινοβολίας που έχει φυσική προέλευση είναι αυτή του Ραδονίου, για το οποίο υπάρχει μία σημείωση στο τέλος.

Οι μη ιονίζουσες, είναι κυρίως τεχνητή ακτινοβολία (ηλεκτρομαγνητικά κύματα), με την οποία επικοινωνούν οι διάφορες συσκευές μεταξύ τους, ή παράγονται από τη διέλευση του ηλεκτρικού ρεύματος (ηλεκτρικό και μαγνητικό πεδίο).

Ενώ όμως, όπως αναφέραμε, η ιονίζουσα ακτινοβολία είναι σαφώς επιβλαβής (εξαιτίας της πολύ μεγαλύτερης συχνότητας που έχει σαν αποτέλεσμα μεγαλύτερη διεισδυτικότητα και μεταφορά ενέργειας στα κύτταρα), αυτό δεν είναι τόσο ξεκάθαρο για τη μη ιονίζουσα ακτινοβολία, της οποίας η βλαπτικότητα εξαρτάται σημαντικά από τη συχνότητά της και φυσικά και από την ισχύ της*. 

*Έχουν γίνει όμως θανατηφόρα ατυχήματα, όταν τεχνίτες ανέβηκαν για ελέγχους εμπρός από ισχυρά ραντάρ (συνήθως πλοίων) που τέθηκαν κατά λάθος σε λειτουργία. Τα ατυχήματα αυτά έγιναν κυρίως στην αρχή της χρήσης των ραντάρ, που ήταν επιπλέον και περίοδος πολέμου.

Επίσης, καθώς οι (όποιες) επιπτώσεις της στον ανθρώπινο οργανισμό δεν είναι άμεσα εμφανείς και θέλουν πολύ χρόνο για να εκδηλωθούν, οι σχετικές μελέτες για τις μη ιονίζουσες ακτινοβολίες θέλουν πολύ χρόνο να ολοκληρωθούν, αλλά ακόμα και τότε τα αποτελέσματά τους δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρες.
Οπότε, η «Σολομώντεια λύση» που έχει βρεθεί για να μπορούμε να κάνουμε και τις δουλειές μας, είναι να προσαρμόζουμε τα όρια συνεχώς προς τα κάτω, ακολουθώντας την εξέλιξη της τεχνολογίας και στο μέτρο που αυτή το επιτρέπει.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τους ρύπους των αυτοκινήτων, όπου τα όρια συνεχώς μειώνονται, και μάλιστα τα μελλοντικά όρια ανακοινώνονται αρκετά έγκαιρα ώστε να οδηγήσουν την εξέλιξη των αυτοκινήτων προς την επιθυμητή κατεύθυνση.

Το μαγνητικό πεδίο γύρω από τις γραμμές υψηλής τάσης είναι πολύ ισχυρό, αλλά εξασθενεί γρήγορα με την απόσταση. Πρακτικά, σε απόσταση από το κέντρο του πυλώνα όσο πέντε φορές το ύψος της γραμμής, το πεδίο έχει μηδενιστεί. Φυσικά, το να ζει κανείς ακριβώς κάτω από την γραμμή υψηλής τάσης, δεν είναι και πολύ καλή ιδέα.

Το ηλεκτρικό πεδίο (κίτρινες γραμμές) είναι ανάλογο της τάσης της γραμμής και δημιουργεί διαφορές δυναμικού στο ανθρώπινο σώμα, ενώ το μαγνητικό πεδίο (πράσινες γραμμές) είναι ανάλογο της έντασης της γραμμής και δημιουργεί κλειστούς βρόγχους ρεύματος μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Εναλλακτικά, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το ηλεκτρικό πεδίο εξαρτάται από την παρουσία των ηλεκτρικών φορτίων, ενώ το μαγνητικό πεδίο από την κίνησή τους.

Συνεπώς, όταν έχουμε σήμερα τα συγκεκριμένα όρια για τα κινητά τηλέφωνα πχ, αυτά είναι τα χαμηλότερα που μπορούν να πετύχουν οι κατασκευαστές.

Ενδέχεται σε δέκα χρόνια πχ τα όρια να κατέβουν ακόμα περισσότερο, επειδή οι νέες συσκευές θα μπορούν να τα πετύχουν.

Τελικά, η πρακτικότερη λύση είναι η προσέγγιση «προφύλαξης», να χρησιμοποιούμε δηλαδή τις συσκευές που παράγουν ή χρησιμοποιούν ακτινοβολία με φειδώ, να κάνουμε τη δουλειά μας χωρίς να κάνουμε κατάχρηση.

Αύξηση της θερμοκρασίας του κεφαλιού κοντά στο τηλέφωνο, που προκαλείται από τη διείσδυση της ακτινοβολίας στους ιστούς. Τα hands free συστήματα λύνουν το πρόβλημα αυτό, για το κεφάλι τουλάχιστον.

Ένα πρόβλημα όμως που δεν εξαρτάται από τους χρήστες, είναι αυτό της ακτινοβολίας από τις εκπομπές των σταθμών βάσης, που βρίσκονται διασκορπισμένοι μέσα στις πόλεις.

Στην περίπτωση αυτή, υπάρχουν οι εθνικοί κανονισμοί, οι οποίοι είναι αυστηρότεροι από τους αντίστοιχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.

Ο δείκτης SAR μετράει την απορρόφηση της ακτινοβολίας της Κινητής Τηλεφωνίας από τον ανθρώπινο οργανισμό. Το ελληνικό όριο 70% αντιστοιχεί σε σταθμούς εκπομπής σε απόσταση μεγαλύτερη από 300μ από σχολεία, νοσοκομεία κλπ, ενώ το όριο 60% σε σταθμούς σε μικρότερη απόσταση από 300μ από τις εγκαταστάσεις αυτές. 

Μάλιστα μπορεί κάποιος να αναζητήσει στην ιστοσελίδα της Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ), τις μετρήσεις ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που έχουν γίνει σε σταθμούς της περιοχής του, εντοπίζοντάς τους με μεγάλη ακρίβεια πάνω σε χάρτη που καλύπτει όλη την Ελλάδα.

 Φωτογραφία κεραίας κινητής τηλεφωνίας, η μορφή της εκπομπής της και η ένταξή της μέσα στο δίκτυο των κυψελών του συστήματος. Εννοείται ότι κάθε εταιρεία έχει τις δικές της κεραίες.

Θα πρέπει επίσης να έχουμε υπόψη, ότι όσο μικρότερη η ηλικία, τόσο το άτομο που εκτίθεται στην ακτινοβολία είναι πιο ευάλωτο, ενώ οι δύο πιο αποτελεσματικοί παράγοντες προστασίας είναι:

- Η αύξηση της απόσταση που μας χωρίζει από τις συσκευές, και

- Η μείωση του χρόνου έκθεσής μας στην ακτινοβολία τους.

Πέρα από το ότι έτσι μειώνουμε τις όποιες αρνητικές επιδράσεις μπορεί να έχει η ακτινοβολία επάνω μας, η οικονομία χρήσης είναι και παράγοντας ποιοτικής συμπεριφοράς προς το περιβάλλον και τον περίγυρό μας. 

Για περισσότερες πληροφορίες για την ακτινοβολία εξαιτίας της κινητής τηλεφωνίας, προτείνεται η παρακάτω δημοσίευση στο internet της ΕΕΤΤ (Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων):
"Ηλεκτρομαγνητική Ακτινοβολία και Κινητή Τηλεφωνία. Τα επιστημονικά δεδομένα" 

Μία ισχυρή πηγή μικροκυματικής ακτινοβολίας που έχουμε στο σπίτι μας είναι ο φούρνος μικροκυμάτων, που χρησιμοποιεί μήκος κύματος κοντά σ' αυτό των ραντάρ (εξάλλου εφευρέθηκε σε εργαστήριο που ασχολούνταν με τα ραντάρ). Στην περίπτωση όμως του φούρνου μικροκυμάτων, η ακτινοβολία περιορίζεται από τα μεταλλικά τοιχώματα μέσα στον φούρνο (γι' αυτό η πόρτα του έχει το μεταλλικό πλέγμα και πρέπει να είναι πάντα κλειστή) θέτοντας σε ταλάντωση τα μόρια του νερού που αποτελεί συνήθως σημαντικό ποσοστό των τροφίμων. Γι' αυτό η θέρμανση των τροφίμων γίνεται σε σημαντικό βάθος από την επιφάνειά τους, με αποτέλεσμα να μαγειρεύονται πολύ γρηγορότερα σε σχέση με έναν συμβατικό φούρνο. ΔΕΝ υπάρχει παραμένουσα ακτινοβολία στα τρόφιμα (που επίσης ΔΕΝ είναι ιονίζουσα), και η κατανάλωση τροφίμων μαγειρεμένων σε φούρνο μικροκυμάτων δεν συνδέεται με προβλήματα υγείας.

Όπως αναφέρθηκε στην αρχή, το Ραδόνιο είναι ένα ραδιενεργό αέριο, πολύ βαρύτερο από τον αέρα που εκλύεται από ρωγμές πετρωμάτων, και τυπικά από πετρώματα γρανίτη. Το ραδόνιο είναι επικίνδυνο για την υγεία, και ενοχοποιείται για καρκίνο του πνεύμονα (χωρίς φυσικά να είναι ο μοναδικός παράγοντας για την ασθένεια αυτή). 

Το κακό με το ραδόνιο είναι ότι υπάρχει σε αρκετές περιοχές και στην Ελλάδα, αλλού σε υψηλότερες και αλλού σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις, και έχει την τάση να συσσωρεύεται στα σπίτια και ειδικά στα υπόγειά τους.

Το καλό από την άλλη πλευρά, είναι ότι είναι εύκολο να μειωθεί η συγκέντρωσή του στους κλειστούς χώρους με καλό αερισμό, και υπάρχει εύκολος τρόπος να ελεγχθεί η συγκέντρωση και να εκτιμηθεί η επικινδυνότητά του σε έναν χώρο, με τη χρήση μιας μικρής ειδικής συσκευής την οποία διαθέτει η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, και τοποθετείται στον προς έλεγχο χώρο για μερικούς μήνες.

Για περισσότερες πληροφορίες: www.eeae.gr/υπηρεσίες/μετρήσεις-ραδονίου

ΥΓ: Εδώ, ένα σχετικό άρθρο για τις μετρήσεις ακτινοβολίας κεραιών τηλεφωνίας από την ΕΕΑΕ, κατά το 2022: https://www.skai.gr/news/greece/keraies-ti-edeiksan-oi-metriseis-ilektromagnitikis-aktinovolias-se-stathmous-kai-parka

                                                                                                                            Γ. Μεταξάς

Μια γαρίδα, ο Kiril Chukanov και ο σφαιρικός κεραυνός.

Ποια μπορεί είναι η σχέση μεταξύ τους? Πιθανότατα το πλάσμα. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Το πλάσμα θεωρείται η τέταρτη κατάσταση της ύλης (οι άλλες τρείς είναι οι γνωστές: στερεά, υγρά και αέρια), και δημιουργείται όταν ένα αέριο θερμανθεί τόσο πολύ (σε μερικές χιλιάδες βαθμούς Κελσίου) ώστε τα ηλεκτρόνια των ατόμων από τα οποία αποτελείται να ξεχωρίσουν και να απομακρυνθούν από τους πυρήνες τους. Αν και φαίνεται πολύ εξωτική κατάσταση, και είναι, καθώς βρίσκεται στην καρδιά των προσπαθειών για την ελεγχόμενη σύντηξη υδρογόνου, στον Ήλιο και στους κεραυνούς, βρίσκεται και σε πολύ πιο συνηθισμένες και καθημερινές εφαρμογές, όπως στις λυχνίες neon και στις μηχανές κοπής και συγκόλλησης μετάλλων αδρανούς αερίου, τύπου Argon.

Ένα σημείο όμως που φαίνεται απίθανο ότι θα μπορούσε να βρεθεί πλάσμα, είναι μέσα στη θάλασσα και το πιο απίθανο ακόμα, είναι ότι μπορεί να το προκαλέσει μία μικρή γαρίδα!

Η γαρίδα-πιστόλι (pistol shrimp) μπορεί με το απότομο κλείσιμο μιας ειδικής υπερτροφικής δαγκάνας της να δημιουργήσει ένα ισχυρό (αλλά πολύ τοπικό) ακουστικό κρουστικό κύμα, καθώς παράγει μια φυσαλίδα ατμού και αέρα (αέρας υπάρχει διαλυμένος μέσα στο νερό) πολύ χαμηλής πίεσης που εκτοξεύεται στο νερό με σχεδόν 100km/h, δημιουργώντας μια ηχητική έκρηξη έντασης πάνω από 200 ντεσιμπέλ και πίεσης σχεδόν μιας ατμόσφαιρας. Οι συνθήκες αυτές είναι ικανές να σκοτώσουν μικρά ψάρια που βρίσκονται κοντά στη γαρίδα και που στη συνέχεια φυσικά γίνονται γεύμα της.

Η φυσαλίδα όμως δημιουργεί και ένα άλλο φαινόμενο που ονομάζεται ηχοφωταύγεια (sonoluminescence) και παρατηρήθηκε πρώτη φορά το 2001. Καθώς αμέσως μετά την εκτόξευσή της καταρρέει ακαριαία σε πάρα πολύ μικρές διαστάσεις με αποτέλεσμα την πολύ μεγάλη αύξηση της πίεσης εσωτερικά της, θερμαίνει αδιαβατικά τον ατμό και τον αέρα που περιέχει, με τη θερμοκρασία να φθάνει σε περίπου 4-5 χιλιάδες βαθμούς Κελσίου (όσο έχει δηλαδή και η επιφάνεια του Ήλιου), παράγοντας ταυτόχρονα και μια πολύ σύντομη ασθενική γαλάζια λάμψη.

Η λάμψη αυτή οφείλεται σε ιονισμό ορισμένων από τα αέρια που περιέχονται στη φυσαλίδα, από την απότομη άνοδο της πίεσης και της θερμοκρασίας.

Μία παραλλαγή μάλιστα της μεθόδου αυτής, χρησιμοποιείται και από ένα άλλο είδος γαρίδας, της γαρίδας-μάντις.

Η δαγκάνα της γαρίδας-πιστόλι, σε δράση.

1. Σε θέση «οπλισμένη», τελείως ανοικτή.

2. Κλείνοντας απότομα, στέλνει μία φυσαλίδα αέρα (στην πραγματικότητα ατμοποιημένου νερού) με ταχύτητα 100km/h. To ηχητικό  κρουστικό κύμα συνήθως σκοτώνει το θήραμα ή το παραλύει.

3. Η φυσαλίδα καταρρέει σε μικρή απόσταση από τη δαγκάνα, υπερθερμαίνοντας το περιεχόμενό της σχεδόν στη θερμοκρασία του Ήλιου, παράγοντας ταυτόχρονα μια ασθενική λάμψη.

Το φαινόμενο αυτό μοιάζει κάπως με αυτό της σπηλαίωσης που δημιουργεί σημαντικές φθορές στις έλικες των πλοίων, είναι όμως πολύ πιο έντονο και απότομο και βέβαια περιορίζεται σε πολύ μικρότερες διαστάσεις.

Η ηχοφωταύγεια έχει παρατηρηθεί ήδη από το 1934 στη Γερμανία κατά τις εργασίες για την ανάπτυξη του σόναρ των πολεμικών πλοίων, αλλά η εξήγηση του φαινομένου δόθηκε για πρώτη φορά το 1960, ενώ το 1989 δημιουργήθηκε μια σταθεροποιημένη φυσαλίδα ηχοφωταύγειας που «αιχμαλωτίστηκε» στην κοιλία (περιοχή μέγιστης ταλάντωσης) ενός στάσιμου ηχητικού κύματος και έτσι έγινε δυνατόν να μελετηθεί καλύτερα. Η πλήρης και λεπτομερής περιγραφή του φαινομένου όμως έγινε μόλις το 2002, χρησιμοποιώντας περιβάλλον χαμηλής πίεσης με αέριο αργόν.

Μία θεωρία που προτάθηκε για να εξηγήσει σε βάθος το φαινόμενο της ηχοφωταύγειας κάνει χρήση του φαινομένου Casimir, σύμφωνα με το οποίο υπάρχει ενέργεια ακόμα και στο απόλυτο κενό (ενέργεια μηδενικού σημείου), και μάλιστα πριν από μερικά χρόνια Σουηδοί επιστήμονες παρήγαγαν μερικά φωτόνια σε ζευγάρια από την ενέργεια αυτή. Στην ουσία κατάφεραν να τα σταθεροποιήσουν για αρκετό διάστημα ώστε να τα παρατηρήσουν, ενώ σύμφωνα με τη σχετική θεωρία φωτόνια παράγονται συνεχώς και εξαφανίζονται στο κενό ταχύτατα και με τυχαίο τρόπο.

Εδώ έρχεται ο Βούλγαρος Dr Kiril Chukanov που από το 1990 ζει και εργάζεται αρχικά στις ΗΠΑ και κατόπιν στον  Καναδά, ο οποίος με μια σειρά συσκευών δικής του επινόησης προσπαθεί να δεσμεύσει αυτή την ενέργεια του κενού και να τη χρησιμοποιήσει για την παραγωγή φθηνής και καθαρής θερμικής ενέργειας.

Οι συσκευές του Chukanov φαίνεται να δημιουργούν ένα είδος πλάσματος το οποίο ενεργοποιείται από στάσιμη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, παρόμοια με αυτήν ενός φούρνου μικροκυμάτων. Η ισχυρή ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία πράγματι μπορεί να προκαλέσει τη δημιουργία πλάσματος σε κατάλληλες συνθήκες, μάλιστα στο YouTube υπάρχουν σχετικά βίντεο (ένα απ’ αυτά στο  https://www.youtube.com/watch?v=D7AmFSRv4d8,το ενδιαφέρον κομμάτι είναι στο 1:30 λεπτό) που δείχνουν τη δημιουργία φευγαλέα πλάσματος, δηλαδή ιονισμένου αερίου, με τη χρήση δύο ρωγών σταφυλιού μέσα σε κοινό φούρνο μικροκυμάτων.

Ο Chukanov, εμπρός από μία συσκευή του, την ώρα που παράγεται πλάσμα.

Ο Chukanov ισχυρίζεται ότι έχει καταφέρει να εξαγάγει «κβαντική ενέργεια» με τις συσκευές του, πολλαπλάσια (μιλάει για απόδοση 500%) της προσδιδόμενης ενέργειας*, κάτι όμως που δεν έχει τύχει της αποδοχής της επιστημονικής κοινότητας, θυμίζοντας λίγο τον θόρυβο που είχε γίνει με την «ψυχρή σύντηξη» το 1989 (βλ στο ίδιο blog και https://geometax12.blogspot.com/2023/01/blog-post.html), κάτι όμως που δεν είχε ουσιαστικά συνέχεια.

Κάποιοι πάντως υποθέτουν ότι ο Chukanov ίσως να έχει πετύχει κάποιου είδους σύντηξης, παρόμοια με αυτήν που ήλπιζαν να πετύχουν οι Farnsworth – Hirsch με το Fusor τους τη δεκαετία του ’60.

Αν και οι συνωμοσιολόγοι όπως συνήθως, μιλούν για συγκάλυψη από τα «μεγάλα συμφέροντα», η πιθανότερη και απλούστερη εξήγηση σε όλες τις περιπτώσεις είναι ότι πρόκειται για λάθη εκτιμήσεων στις μετρήσεις, που προκαλούνται από την προσδοκία του αποτελέσματος.

Μια τέτοια περίπτωση από το μακρύτερο παρελθόν (αρχές του 20^ου αιώνα) υπερβολικής προσδοκίας που δεν μπόρεσε όμως να υλοποιηθεί, είναι η προσπάθεια του Nicolas Tesla να παράγει και να μεταφέρει ασύρματα και ανέξοδα ηλεκτρική ενέργεια προς καταναλωτές, κάτι που μέχρι και σήμερα δεν έγινε δυνατόν να επιτευχθεί. Στη διαδρομή όμως εφεύρε το ομώνυμο πηνίο υπερυψηλής τάσης.

Αυτό που πράγματι φαίνεται να δημιούργησε ο Chukanov, είναι μια μορφή εργαστηριακού «σφαιρικού κεραυνού», ένα φαινόμενο σπάνιο στη φύση και φευγαλέα μόνο παρατηρήσιμο, που μέχρι τώρα δεν είχε αναπαραχθεί με συστηματικό και αξιόπιστο τρόπο.

Ο σφαιρικός κεραυνός (εικόνα επάνω) είναι μία από τις σπάνιες και περίεργες περιπτώσεις κεραυνού για τον οποίο δεν υπάρχει ακόμα επιστημονική εξήγηση για το πώς δημιουργείται, ενώ μοιάζει να διαρκεί περισσότερο από τον συνηθισμένο κεραυνό και να κινείται με απρόβλεπτο τρόπο. Οι σφαιρικοί κεραυνοί φαίνεται να προκαλούνται από κλειστές δίνες (vortices), που δημιουργούνται όταν το ηχητικό κρουστικό κύμα ενός κεραυνού περιορίζεται εξαιτίας της διαμόρφωσης του εδάφους, με αποτέλεσμα το πλάσμα από τον ιονισμό της ατμόσφαιρας (που πάντα υπάρχει στον πυρήνα του κλασικού κεραυνού) να παγιδεύεται και να διατηρείται μέσα στη ακουστική αυτή δίνη για αρκετά δευτερόλεπτα. Μια παραπλήσια εξήγηση (και κατά την άποψη του γράφοντος πειστικότερη) είναι ότι η δίνη αυτή δεν είναι ηχητική αλλά μαγνητική (συχνά αναφέρεται σαν skyrmion) που παγιδεύει το αγώγιμο πλάσμα για αρκετά δευτερόλεπτα ανάμεσα στις στροβιλιζόμενες μαγνητικές της γραμμές.

Αυτό από μόνο του θα ήταν αρκετά σημαντικό επίτευγμα για τον Chukarov, ενώ η εξήγηση που δίνει για την άντληση ενέργειας από το κβαντικό κενό και τη δημιουργία ενός «μακρο-αντικειμένου από κβαντικό πλάσμα» κατά τη δική του έκφραση, δεν φαίνεται να ευσταθεί στη συγκεκριμένη περίπτωση.

*Αν και ακούγεται παράλογο, υπάρχει ήδη μια συσκευή η οποία όχι μόνο ξεπερνάει σε ενεργειακή απόδοση το 100%, αλλά φθάνει στο 300% ή και περισσότερο! 
Και μάλιστα δεν πρόκειται για κάποια "εξωτική" συσκευή, αλλά για την αντλία θερμότητας που βρίσκεται στην καρδιά κάθε κλιματιστικού συστήματος.
Η αιτία για μια τέτοια φαινομενικά εξωπραγματική απόδοση είναι ότι η αντλία θερμότητας δεν χρησιμοποιεί την ηλεκτρική ενέργεια με την οποία την τροφοδοτούμε για να τη μετατρέψει σε θερμότητα, όπως πχ κάνει ένα ηλεκτρικό καλοριφέρ, αλλά για να μεταφέρει θερμότητα από μία περιοχή σε μία άλλη.

                                                                                                                           Γ. Μεταξάς

Πόσο κινδυνεύουμε από τους αστεροειδείς;

Είναι λίγο πολύ γνωστό ότι η εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια αποδίδεται με μεγάλη πιθανότητα σε πτώση αστεροειδούς στη Γη και συγκεκριμένα στο Γιουκατάν, στο νότιο μέρος του σημερινού κόλπου του Μεξικού.

Σαν άμεσο αποτέλεσμα της πτώσης του αστεροειδούς (διαμέτρου περίπου 10 km), αλλά και της ψυχρής περιόδου που ακολούθησε καθώς ο ήλιος καλύφθηκε σε όλο τον πλανήτη από παχιά σύννεφα σκόνης, οι δεινόσαυροι δεν μπόρεσαν να επιβιώσουν, πράγμα όμως που κατάφεραν τα πολύ μικρότερα σε μέγεθος θηλαστικά της εποχής, και μάλιστα τα είδη που ζούσαν υπόγεια ή σε σπηλιές. 

Tο καλοκαίρι του 2021 δημοσιεύθηκε στο Live Science (https://www.livescience.com/megaripples-tsunami-dinosaur-asteroid.html) ότι πτυχώσεις ύψους 16m σε βάθος 1.5km κάτω από το έδαφος στην κεντρική Λουϊζιάνα των ΗΠΑ, που εντοπίσθηκαν με ηχοβολιστικές μεθόδους, αποδίδονται σε γιγάντια κύματα που προκλήθηκαν από την πτώση του αστεροειδούς στο Γιουκατάν, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Η περιοχή αυτή της Λουϊζιάνα βρίσκονταν τότε κάτω από τη θάλασσα, αλλά σε μικρό σχετικά βάθος.

Επίσης, σχετικά πρόσφατα έχει εντοπιστεί κάτω από τους πάγους της Ανταρκτικής κρατήρας  διαμέτρου σχεδόν 500 km, ο οποίος υπολογίζεται ότι προκλήθηκε από πρόσκρουση αστεροειδούς διαμέτρου 50-60 km, 250 εκατομμύρια χρόνια πριν (κατά σύμπτωση? στην αρχή της περιόδου που έζησαν οι δεινόσαυροι).

«Λοιπόν, να κάτι που δεν το βλέπεις κάθε μέρα».

Ο πιο διάσημος και εντυπωσιακός κρατήρας, στην Αριζόνα των ΗΠΑ.  Έχει διάμετρο 1200m και δημιουργήθηκε πριν από 50.000 χρόνια, από μετεωρίτη διαμέτρου περίπου 50m.

 Η χαρακτηριστική αναδίπλωση του εδάφους που παρατηρείται κοντά στο χείλος του κρατήρα, και δημιουργεί η πτώση ενός μεγάλου μετεωρίτη.

Η επόμενη σημαντική πτώση (μάλλον τμήματος κομήτη) έγινε πολύ αργότερα, το 1908 κοντά στον ποταμό Τουνγκούσκα της Σιβηρίας. Αν και υπάρχουν κάποιες αντιρρήσεις για το αν πράγματι ήταν μετέωρο και μάλιστα διαμέτρου μερικών δεκάδων μέτρων, όλα τα στοιχεία δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Η ακτινική φορά πτώσης των δέντρων στην Τουνγκούσκα, υποδηλώνει εναέρια έκρηξη πάνω από το επίκεντρο.

Πολύ πιο πρόσφατα, είχαμε τη θεαματική διάλυση μετεωρίτη πάνω από τη ρωσική πόλη Τσελιάμπινσκ, το 2013. Αυτή τη φορά δεν υπήρξε αμφισβήτηση για τη φύση του φαινομένου, καθώς βιντεοσκοπήθηκε και βρέθηκαν και υπολείμματα του μετεωρίτη.

Η πτώση του μετεώρου κοντά στο Τσελιάμπινσκ, το 2013.

Φυσικά η Γη θα ήταν γεμάτη κρατήρες από προσκρούσεις όπως η Σελήνη, αν δεν ήταν τόσο «ζωντανή», ώστε η διάβρωση από το νερό και τον αέρα, οι κινήσεις των τεκτονικών πλακών και η βλάστηση, να τους έχουν εξαφανίσει εκτός από λίγες εξαιρέσεις (συνολικά διακρίνονται περίπου 180 κρατήρες στη Γη).

Συχνά, όταν υπάρχει υποψία σε μια περιοχή για πρόσκρουση μεγάλου αστεροειδούς, η επιβεβαίωση γίνεται με την ανίχνευση μεγαλύτερης συγκέντρωσης του στοιχείου Ιριδίου, το οποίο υπάρχει σε υψηλότερο ποσοστό στους αστεροειδείς, απ’ ότι στη Γη.

‘Ετσι επιβεβαιώθηκε ότι και ο εν μέρει υποθαλάσσιος κρατήρας στο Γιουκατάν  έγινε από αστεροειδή.

Κατ’ αρχάς ας κάνουμε ένα ξεκαθάρισμα με τα ονόματα.

- Οι κομήτες, είναι μεγάλα ουράνια σώματα που πέρα από ένα σταθερό πυρήνα αποτελούνται από πάγο, βράχια και υγροποιημένα αέρια, τα οποία εξατμίζονται καθώς οι κομήτες πλησιάζουν τον Ήλιο.

Έτσι δημιουργείται η εντυπωσιακή ουρά (κόμη για τους αρχαίους, εξ ου και το όνομα), η οποία πάντοτε στρέφεται μακριά από τον Ήλιο, εξαιτίας της πίεσης του ηλιακού ανέμου.

Καθώς οι κομήτες έρχονται πολύ έξω από το Ηλιακό Σύστημα, είναι λίγοι και σε σταθερές τροχιές γύρω από τον Ήλιο, δεν αντιπροσωπεύουν σημαντικό κίνδυνο για τη Γη (κατά μία άλλη άποψη όμως, ο Δίας ανακόπτει την πορεία πολλών κομητών που θα μπορούσαν να έχουν καταλήξει στη Γη).  

Ο πολύ θεαματικός κομήτης Hale-Bopp με τη διπλή ουρά, κατά το πέρασμά του κοντά στον Ήλιο το 1997.

 

Ο Δίας φωτογραφημένος στο υπεριώδες. Οι σκούρες κηλίδες κάτω προέρχονται από την πρόσκρουση των θραυσμάτων του κομήτη SL9, το 1994. Υπόψη ότι η μεγαλύτερη που έχει τη διάμετρο της Γης,  προήλθε από θραύσμα διαμέτρου μόλις 2 km! Η μικρή κηλίδα στο επάνω μέρος, είναι ο δορυφόρος του Δία Ιώ.

- Οι αστεροειδείς είναι βραχώδη υπολείμματα της δημιουργίας του Σύμπαντος και βρίσκονται σε χαλαρές τροχιές γύρω από τον Ήλιο στην περιοχή μεταξύ Άρη και Δία, καθώς και στη ζώνη Kάιπερ, πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα.

Καθώς είναι πολυάριθμοι και το μέγεθος τους μπορεί να φθάσει αυτό ενός μεγάλου βουνού, αποτελούν και τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τη Γη.

Μάλιστα όσο πιο μικροί είναι, τόσο πιο ακανόνιστο είναι το σχήμα τους, καθώς η βαρύτητά τους δεν είναι αρκετή για να τους «σφαιροποιήσει».

Η ζώνη των αστεροειδών μεταξύ Άρη και Δία. Στην πραγματικότητα οι αστεροειδείς απέχουν αρκετά μεταξύ τους, ώστε αν βρισκόμαστε πάνω σε έναν, σπάνια θα βλέπαμε και δεύτερο με γυμνό μάτι (σε αντίθεση με τον "συνωστισμό" που δείχνουν οι σχετικές ταινίες).

- Τα μετέωρα είναι μικρότερα κομμάτια που συνήθως έχουν προέλθει από συγκρούσεις αστεροειδών, και περιφέρονται στο Διάστημα χωρίς να έχουν ιδιαίτερα σταθερές τροχιές.

- Αν η τροχιά των μετεώρων διασταυρωθεί με τη Γη, τότε αν το μέγεθός τους είναι αρκετά μικρό, καίγονται στην ατμόσφαιρα, αφήνοντας τη χαρακτηριστική φωτεινή γραμμή και τα ονομάζουμε διάττοντες.

Διάττοντες, φωτογραφημένοι με διαφορά χρόνου για να δώσουν αυτή την εντυπωσιακή σύνθεση. Στην πραγματικότητα, ακόμα και η πυκνότερη «βροχή διαττόντων» δεν ξεπερνά κατά μέσο όρο τον έναν ανά 30 δευτερόλεπτα. Η γνωστή πρόληψη ότι οι ευχές που γίνονται όταν «πέφτει ένα αστέρι» πραγματοποιούνται, πιθανότατα οφείλεται στο γεγονός ότι μια ευχή που εκφράζεται στη διάρκεια της αναλαμπής ενός διάττοντα είναι ένας διακαής πόθος, που ο ευχόμενος θα έκανε ούτως ή άλλως ότι περνά από το χέρι του για να πραγματοποιηθεί.

- Αν αντίθετα, το μετέωρο είναι αρκετά μεγάλο ώστε κάτι να περισσέψει και να φθάσει στη επιφάνεια της Γης, τότε το κομμάτι αυτό ονομάζεται μετεωρίτης.

Τυπικός μετεωρίτης. Η λείανση και διαμόρφωση της επιφάνειάς του έγινε κατά την πυράκτωσή του μέσα στην ατμόσφαιρα. Εικάζεται ότι οι μετεωρίτες ήταν η πρώτη πηγή καλής ποιότητας σιδήρου για όπλα κατά την αρχαιότητα.

Όπως προανεφέρθηκε, τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τη Γη αντιπροσωπεύουν οι αστεροειδείς εξαιτίας του μεγέθους και του πλήθους τους.

Από την άλλη μεριά, αν και είναι αρκετά μεγάλοι για να γίνουν καταστρεπτικοί για τη Γη, δεν είναι πάντα τόσο μεγάλοι ώστε να εντοπιστούν πολύ νωρίς.

Βέβαια θα αναρωτηθεί κανείς, αν στην περίπτωση που θα υπήρχε έγκαιρη προειδοποίηση θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι.

Και όμως τώρα, για πρώτη φορά στην ιστορία τής 4.5 δισεκατομμυρίων ετών Γης, η τελευταία δεν είναι τελείως ανυπεράσπιστη*.

Η εξέλιξη στην τεχνολογία και ειδικά στη διαστημική επιστήμη μας δίνει κάποιους τρόπους αντίδρασης, ενώ ακόμα και η τεχνολογία των πυρηνικών όπλων ίσως να έχει την ευκαιρία να χρησιμοποιηθεί με θετικό για την ανθρωπότητα τρόπο.

* Ίσως όχι για πρώτη φορά. Η θέση του Δία με το ισχυρό βαρυτικό του πεδίου, εκτρέπει μεγάλο αριθμό αστεροειδών από την περιοχή των τεσσάρων βραχωδών πλανητών.

Συνεπώς, ο τρόπος αντιμετώπισης της απειλής από έναν αστεροειδή, έχει τις παρακάτω φάσεις:

- Τον όσο πιο έγκαιρο εντοπισμό του αστεροειδούς και την επιβεβαίωση της επικίνδυνης τροχιάς του.

- Την επιλογή του καλύτερου τρόπου αντιμετώπισης της απειλής.

- Την κατασκευή (ή συναρμολόγηση) του συστήματος που θα απαιτηθεί, και την αποστολή του προς το ραντεβού του με τον αστεροειδή.

Οι μέθοδοι που σήμερα εξετάζονται στην περίπτωση απειλής από αστεροειδή, είναι σε γενικές γραμμές οι παρακάτω:

- Να διαλυθεί από μια πυρηνική βόμβα που θα του «φυτευτεί» με ένα ρομποτικό διαστημόπλοιο (όχι από ανθρώπους, όπως δείχνει η ταινία «Αρμαγεδών).

Πλεονέκτημα, ότι ουσιαστικά είναι η μόνη μέθοδος για την οποία υπάρχει σήμερα διαθέσιμη τεχνολογία, και δεν απαιτείται μεγάλο διάστημα προειδοποίησης.

Μειονέκτημα, ότι αντί για ένα μεγάλο πρόβλημα θα δημιουργηθούν πολλά μικρότερα, καθώς κανείς δεν εγγυάται ότι ο αστεροειδής θα γίνει σκόνη, αντί για μεγάλα κομμάτια.
Μια πιο «ήπια» μέθοδος είναι η έκρηξη να συμβεί σε κάποια απόσταση, ώστε να τον «σπρώξει», χωρίς να τον διασπάσει.

Πάντως πρόκειται περισσότερο για λύση απελπισίας.

Μια ιδέα για την ανατίναξη ενός αστεροειδούς με πυρηνικά. Μια συσκευή (ενδεχομένως εφοδιασμένη και με συμβατικά εκρηκτικά) προηγείται λίγο και ανοίγει έναν κρατήρα στον αστεροειδή, ώστε η έκρηξη της κυρίως πυρηνικής συσκευής που ακολουθεί να συμβεί μέσα του, για να είναι πιο αποτελεσματική.

- Να σταλεί ρομποτικό διαστημόπλοιο που θα αγκιστρωθεί επάνω του, και θα τον «ρυμουλκήσει» ή θα τον σπρώξει με τους πυραυλοκινητήρες του εκτός της αρχικής τροχιάς του.

Πλεονέκτημα, ότι εξουδετερώνεται τελείως ο κίνδυνος, αλλά η τεχνολογία δεν είναι έτοιμη και χρειάζεται μεγαλύτερος χρόνος προειδοποίησης.

Επίσης δεν είναι πρακτική λύση για αστεροειδείς που περιστρέφονται γρήγορα, ή που αποτελούνται από χαλαρά υλικά που τα συγκρατεί η ίδια η βαρύτητά τους.

Η ιδέα της εκτροπής με ώση.

- Να ρυμουλκηθεί από ένα «βαρυτικό ρυμουλκό», που θα πλησιάσει αρκετά τον αστεροειδή ώστε τα δύο σώματα να «συνδεθούν βαρυτικά» αλλά χωρίς να έχουν φυσική επαφή, και έτσι να ρυμουλκηθεί σε άλλη τροχιά.

Πλεονέκτημα, ότι δουλεύει σε κάθε περίπτωση, εκτός από τους πολύ μεγάλους αστεροειδείς.

Η αρχή λειτουργίας του βαρυτικού ρυμουλκού.

Μειονέκτημα, ότι η έλξη προφανώς δεν μπορεί να ξεπεράσει τις βαρυτικές δυνάμεις, οπότε αναγκαστικά θα μικρή, που σημαίνει ότι ο εντοπισμός θα πρέπει να γίνει πάρα πολύ νωρίς.

- Να στοχευθεί ο αστεροειδής με ακτίνες laser από ένα ή περισσότερα διαστημόπλοια που θα τον ακολουθούν σταθερά, ώστε η εξάχνωση μιας περιοχής του να λειτουργήσει σαν κινητήρας αντίδρασης, για την αλλαγή της τροχιάς του.

Είναι πιο γρήγορη μέθοδος από τις προηγούμενες, αλλά δεν δουλεύει με όλους τους αστεροειδείς (πχ με αυτούς που περιστρέφονται, ή τους χαλαρούς).

Laser ή άλλη θερμική ακτινοβολία, εναντίον αστεροειδούς.

Από τα παραπάνω, είναι φανερό ότι δεν υπάρχει μια μέθοδος που είναι η καλύτερη για όλες τις περιπτώσεις, και μάλλον θα πρέπει να υπάρχουν δύο - τρία συστήματα έτοιμα, για να χρησιμοποιηθούν ανάλογα με την περίπτωση.

Οι πέντε περιοχές Lagrange, είναι σημεία που η βαρύτητα εκμηδενίζεται από την παρουσία αντίθετων βαρυτικών πεδίων και κεντρομόλων δυνάμεων, και αποτελούν συχνά «σκουπιδότοπους» συγκέντρωσης μετεώρων .

 

Μια απεικόνιση κοντινών περασμάτων αστεροειδών μεταξύ Γης - Σελήνης.

Το 2029, ο αστεροειδής «Άποφις» με διάμετρο λίγο πάνω από 300 m, αναμένεται να περάσει αρκετά κοντά στη Γη, ώστε να βρεθεί «κάτω» από την τροχιά των τηλεπικοινωνιακών δορυφόρων, που βρίσκονται σε ύψος περίπου 35.000 km πάνω από την επιφάνεια της.

 

Κατηγοριοποίηση της καταστροφικότητας μιας πτώσης αστεροειδούς, ανάλογα με το μέγεθός του. Η δεύτερη στήλη αφορά το μέγεθος, η τρίτη την ενέργεια της έκρηξης σε τόνους TNT και η τέταρτη την καταστροφικότητα, που δίνει παραστατικά η τελευταία, έγχρωμη στήλη. Η καταστρεπτικότητα της πρόσκρουσης οφείλεται κυρίως στην ταχύτητα πρόσκρουσης, που μπορεί να είναι γύρω στις 30 φορές μεγαλύτερη από αυτή μιας σφαίρας τουφεκιού!

Η κλίμακα Τορίνο, είναι μία διαφορετική παρουσίαση καταστροφικότητας σε σχέση με τον προηγούμενο πίνακα, που λαμβάνει υπόψη το μέγεθός του μετεώρου (κάθετος άξονας) αλλά και την πιθανότητα να συμβεί σύγκρουση (οριζόντιος άξονας).

Στον πίνακα Τορίνο (που παρουσιάστηκε σε διεθνές συνέδριο στο Τορίνο το 1999), έχουν ληφθεί υπόψη ιστορικά στοιχεία, αλλά και προβλέψεις που καλύπτουν τα 100 επόμενα χρόνια.

Ο συνδυασμός μεγέθους μετεώρου με την πιθανότητα πτώσης στη Γη, δίνει πέντε χρωματικές ζώνες, με προφανή σημασία.

Φυσικά, όσο μεγαλύτερο το μέγεθος και όσο μεγαλύτερη η πιθανότητα (φθάνοντας μέχρι το 1, δηλαδή βεβαιότητα), τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος.

Στις τελευταίες βαθμίδες της κλίμακας Τορίνο (8, 9 και 10 της κόκκινης ζώνης), η σύγκρουση θεωρείται βέβαιη και καταστρεπτική, σε επίπεδο χώρας, ηπείρου ή όλου του πλανήτη αντίστοιχα.

Ο σκοπός της κλίμακας δεν είναι να προκαλέσει μοιρολατρία, αλλά μάλλον να δώσει ένα μέτρο για την απαιτούμενη παγκόσμια κινητοποίηση, και για την εφαρμογή των μέτρων αποτροπής που θα μας έχει δώσει η επιστήμη και η τεχνολογία (και σχολιάστηκαν παραπάνω), με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα έχει γίνει και κάποια βασική προετοιμασία.

Εκτός από την κλίμακα Τορίνο υπάρχει και η κλίμακα Παλέρμο (που βασίζεται σε λογαριθμικό μαθηματικό τύπο), καθώς και άλλοι πίνακες πανεπιστημίων, που όλοι αποσκοπούν στο ίδιο πράγμα, δηλαδή στην εκτίμηση του κινδύνου για τη Γη από έναν αστεροειδή.

Καθημερινά, το Near Earth Object (NEO) πρόγραμμα της NASA, δημοσιεύει στο ίντερνετ τα στοιχεία των αστεροειδών που έχουν εντοπιστεί πρόσφατα, κάνοντας και αξιολόγηση κατά Παλέρμο και Τορίνο.

Νομίζεις ότι (η επικινδυνότητα 3+ στην οθόνη), είναι στην κλίμακα Παλέρμο, ή Τορίνο?

Tον Νοέμβριο του 2014, η συσκευή Philae που ήταν προσαρμοσμένη στο ρομποτικό διαστημόπλοιο Rosetta, προσγειώθηκε στον κομήτη 67Ρ, όχι όμως χωρίς κάποια προβλήματα. Η εκτόξευση του Rosetta είχε γίνει το 2004, και μετά από 10 χρόνια τον Αύγουστο του 2014, συνάντησε επιτέλους τον κομήτη - στόχο και μπήκε σε τροχιά γύρω του. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους η Philae αποσπάστηκε από το Rosetta (που παρέμεινε σε τροχιά) και προσεδαφίστηκε στον κομήτη, αλλά η μικρή βαρύτητα τού μήκους 4 km κομήτη τής επέτρεψε να αναπηδήσει και να καταλήξει σε μια δυσμενή θέση, ενώ δύο από τα τρία άγκιστρά της δεν αναπτύχθηκαν. Πάντως αν και με καθυστερήσεις και ενδιάμεσες διακοπές, έστειλε πολλά στοιχεία πίσω στη Γη, αλλά κυρίως απέδειξε ότι ένα τέτοιο εγχείρημα, που υλοποιήθηκε για πρώτη φορά, είναι εφικτό.

Ο Άρθουρ Κλαρκ (Βρετανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, από τους κορυφαίους του είδους), είχε σχολιάσει σχετικά: "Ο κίνδυνος σύγκρουσης κομήτη ή αστεροειδούς είναι η καλύτερη δικαιολογία γιατί πήγαμε στο Διάστημα... Μου αρέσει αυτό που είπε ο φίλος μου Larry Niven (Αμερικανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας): Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν επειδή δεν είχαν διαστημικό πρόγραμμα. Αν και εμείς εξαφανιστούμε επειδή δεν θα έχουμε διαστημικό πρόγραμμα, θα έχουμε πάθει αυτό που μας αξίζει."

To 2014 με πρωτοβουλία διαφόρων αστροναυτών, επιστημόνων (μεταξύ των οποίων οι εικονιζόμενοι Dr Brian May  γνωστός επίσης σαν κιθαρίστας των Queen και ο βασιλικός αστρονόμος Sir Martin Rees), καθώς και του σκηνοθέτη της ταινίας “51 Degrees North” G. Richters, καθιερώθηκε η ημερίδα “Asteroid Day”, με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού στον κίνδυνο πρόσκρουσης αστεροειδούς στη Γη. Η ημερίδα θα γίνεται κάθε χρόνο στις 30 Ιουνίου, επέτειο της πτώσης του αστεροειδούς στην Τουνγκούσκα της Σιβηρίας το 1908.

ΥΓ: Στις 26 Σεπτεμβρίου του 2022 και μετά από ταξίδι ενός περίπου έτους στο Διάστημα, έγινε με μεγαλύτερη από την αναμενόμενη επιτυχία δοκιμαστική πρόσκρουση μιας διαστημοσυσκευής (βάρους 600 kg) σ' έναν μικρό αστεροειδή, για να μελετηθεί η δυνατότητα εκτροπής αστεροειδών από ενδεχόμενη επικίνδυνη για τη Γη τροχιά τους (Πρόγραμμα DART).

Ο αστεροειδής της δοκιμής (Δίμορφος, διαμέτρου 160 m) βρίσκεται σε τροχιά ακτίνας ενός περίπου χιλιομέτρου γύρω από ένα μεγαλύτερο αστεροειδή (Δίδυμος, διαμέτρου 780 m), με το όλο σύστημα να βρίσκεται σε απόσταση περίπου 11 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη.

Το αποτέλεσμα του "φρεναρίσματος" του Δίμορφου από τη "μετωπική" πρόσκρουση, ήταν να χαμηλώσει η τροχιά και να μειωθεί η διάρκεια περιφοράς του γύρω από τον Δίδυμο κατά μισή ώρα από τις 12 ώρες που διαρκούσε, πολύ περισσότερο από το ένα περίπου λεπτό που είχε τεθεί σαν ελάχιστο όριο μείωσης για να θεωρηθεί επιτυχής η αποστολή. Από την άλλη πλευρά, η γραμμική ταχύτητά του Δίμορφου αυξήθηκε ελάχιστα*. Στην εικόνα κάτω, οι δύο αστεροειδείς αναφέρονται σαν Didymos A και Didymos B, ενώ με μπλε γραμμή σημειώνεται η νέα τροχιά του Δίμορφου (Didymos B)**.

«Ήταν ένα προνόμιο που δεν είχαν οι δεινόσαυροι πριν 62 εκατ. χρόνια και είδαμε τι έγινε», δήλωσε ο κ. Κριμιζής, μετά την επιτυχή πρόσκρουση του διαστημοπλοίου DART με ταχύτητα 23.000 km/h στον Δίμορφο, τον Σεπτέμβριο του 2022.

*Για την ακρίβεια κατά περίπου 1% και παρά τη μετωπική σύγκρουση, επειδή μειώθηκε η ακτίνα της τροχιάς

 του.

**Οι τύποι που υπολογίζουν την περίοδο και την ταχύτητα τροχιάς σε σχέση με την ακτίνα τροχιάς, δίνονται παρακάτω. Στον τύπο της περιόδου Τ, εφόσον η τροχιά είναι κυκλική το α αντικαθίσταται από το r (ακτίνα).

                                                                                                                                         Γ. Μεταξάς