Οι κίνδυνοι του ηλεκτρισμού

 

    1.    ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ

Με τον όρο ηλεκτρικό ρεύμα εννοούμε την κίνηση ηλεκτρικά φορτισμένων σωματιδίων (συνήθως ηλεκτρονίων) προς συγκεκριμένη διεύθυνση (αν και αυτή η εικόνα ταιριάζει περισσότερο στο Συνεχές Ρεύμα).

Όπως στα υδραυλικά δίκτυα μιλάμε για παροχή νερού και την μετράμε σε λίτρα ανά ώρα, έτσι και στις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις την «παροχή ηλεκτρονίων» την ονομάζουμε ένταση Ι του ηλεκτρικού ρεύματος και την μετράμε σε Αμπέρ (A).

Διέλευση ηλεκτρικού ρεύματος έχουμε κατά κανόνα μέσα από υλικά που ονομάζονται αγωγοί. 

Μπορεί όμως, κάτω από ειδικές συνθήκες, να έχουμε διέλευση ηλεκτρικού ρεύματος και μέσα από μονωτικά υλικά, μέσω του αέρα (π.χ. σπινθήρας), ή ακόμη και στο κενό.

2.    ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΤΑΣΗ

Είναι το αίτιο που δημιουργεί την ροή ηλεκτρικού ρεύματος.

Όπως μεταξύ δυο δεξαμενών νερού με διαφορετικό ύψος στάθμης θα έχουμε ροή νερού από την μια δεξαμενή στην άλλη εάν τις ενώσουμε με ένα σωλήνα, έτσι και μεταξύ δυο σημείων που βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα ηλεκτρικού δυναμικού θα έχουμε ροή ρεύματος εάν τα ενώσουμε με έναν αγωγό.

Τάση U λοιπόν ονομάζεται η διαφορά δυναμικού μεταξύ δυο σημείων.

Σημείο αναφοράς με ηλεκτρικό δυναμικό μηδέν θεωρούμε τη γη, όπως αντίστοιχα θεωρούμε την στάθμη της θάλασσας ως σημείο αναφοράς με τιμή μηδέν για την μέτρηση του υψομέτρου.

Μονάδα μέτρησης της τάσης είναι το Βολτ (V).

3.    ΑΓΩΓΟΙ

Αγωγοί ονομάζονται τα υλικά μέσα από τα οποία μπορεί εύκολα να περάσει το ηλεκτρικό ρεύμα. Η ιδιότητα αυτή των αγωγών οφείλεται στην μοριακή δομή του υλικού τους και πιο συγκεκριμένα στην ύπαρξη των ελεύθερων ηλεκτρονίων, δηλαδή ηλεκτρονίων τα οποία μπορούν να κινούνται ελεύθερα μέσα στη μάζα του υλικού, χωρίς να δεσμεύονται από τα άτομα του υλικού.

Καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού είναι όλα τα μέταλλα, ο άνθρακας (π.χ. καρβουνόσκονη), το νερό της βρύσης, αλλά κυρίως της θάλασσας (επειδή περιέχει διαλυμένα άλατα) καθώς και τα ιονισμένα αέρια.

4.    ΜΟΝΩΤΕΣ

Μονωτές ονομάζονται τα υλικά τα οποία δεν διαθέτουν ελεύθερα ηλεκτρόνια και έτσι δεν επιτρέπουν την ροή ηλεκτρικού ρεύματος μέσα από την μάζα τους.

Μονωτικά υλικά χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να εμποδίσουμε την διέλευση ηλεκτρικού ρεύματος μεταξύ δυο σημείων που βρίσκονται (ή θα μπορούσαν να βρεθούν) σε διαφορετικό δυναμικό.

Στα μονωτικά υλικά μεταξύ άλλων κατατάσσονται τα ορυκτέλαια, η σιλικόνη, το PVC, το γυαλί, το φυσικό λάστιχο, το ξερό ξύλο κλπ.

5.    ΩΜΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Όλοι οι αγωγοί παρουσιάζουν κάποια αντίσταση στην διέλευση του ηλεκτρικού ρεύματος. Αποτέλεσμα του φαινομένου αυτού είναι η απώλεια ισχύος και η ανάπτυξη θερμότητας στους αγωγούς. Επιπλέον, εάν η τιμή του ρεύματος ξεπεράσει κάποιο όριο ο αγωγός μπορεί να υπερθερμανθεί και να καταστραφεί.

Η ωμική αντίσταση συμβολίζεται με το λατινικό γράμμα R και μετριέται σε Ωμ (Ω).

Το μέγεθος της αντίστασης R ενός συγκεκριμένου αγωγού είναι ανάλογο με το μήκος L του αγωγού, αντιστρόφως ανάλογο της διατομής S του αγωγού και εξαρτάται από το υλικό του αγωγού.

Μέταλλα όπως ο άργυρος, ο χαλκός και το αλουμίνιο έχουν πολύ μικρή αντίσταση και έτσι χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ηλεκτρικών κυκλωμάτων και καλωδίων.

6.    ΗΜΙΑΓΩΓΟΙ

Είναι υλικά κατασκευασμένα από τον άνθρωπο. Έχουν ως βάση το πυρίτιο, στο οποίο γίνεται προσθήκη διαφόρων προσμίξεων. Οι προσμίξεις αυτές καθορίζουν τελικά τις ιδιότητες του ημιαγωγού.

Οι ημιαγωγοί είναι υλικά τα οποία ανάλογα με τις συνθήκες μπορούν να γίνονται καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού (δηλαδή να διαθέτουν ελεύθερα ηλεκτρόνια) ή να γίνονται μονωτές, (δηλαδή να δεσμεύουν τα ηλεκτρόνια που προηγουμένως ήταν ελεύθερα). Επίσης ανάλογα με τις συνθήκες μπορεί να μεταβάλλεται η τιμή της ωμικής αντίστασης ενός ημιαγωγού.

Παραδείγματα ημιαγωγών είναι η δίοδος, το τρανζίστορ, το θυρίστορ κ.λ.π. Ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης τεχνολογίας στηρίζεται στην τεχνολογία των ημιαγωγών.

7.    ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ Ωμ

Η ένταση I του ρεύματος που θα περάσει μέσα από ένα κύκλωμα εξαρτάται αφ’ ενός από την τάση που θα εφαρμόσουμε στα άκρα του κυκλώματος και αφ’ ετέρου από την αντίσταση του κυκλώματος.

Συγκεκριμένα, όσο αυξάνεται η τάση V αυξάνεται και το ρεύμα.

Αντίθετα όσο αυξάνεται η αντίσταση R μειώνεται το ρεύμα.

Τα παραπάνω εκφράζονται συνοπτικά με τον νόμο του Ωμ:

Ι = V / R

Προκειμένου όμως να εφαρμόσουμε το νόμο του Ωμ σε κυκλώματα εναλλασσόμενου ρεύματος (AC) θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη μας εκτός από την ωμική, και την επαγωγική και χωρητική αντίσταση που εμφανίζεται όταν έχουμε επαγωγές (π.χ. πηνία) και χωρητικότητες (π.χ. πυκνωτές).

Έτσι, ενώ στο συνεχές ρεύμα χρησιμοποιούμε την ωμική αντίσταση R, στο εναλλασσόμενο χρησιμοποιούμε την σύνθετη αντίσταση Ζ, η οποία εκφράζεται επίσης σε Ωμ.

8.    ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΚΥΚΛΩΜΑ

Κάθε διάταξη που περιλαμβάνει πηγή ηλεκτρικής ενέργειας και τουλάχιστον ένα καταναλωτή (φορτίο) ονομάζεται ηλεκτρικό κύκλωμα. Τα βασικά και απαραίτητα στοιχεία τα οποία πρέπει να περιλαμβάνει κάθε ηλεκτρικό κύκλωμα είναι:

   Πηγή Ηλεκτρικής Ενέργειας

   Μπορεί να είναι η παροχή από το δίκτυο της ΔΕΗ, μια γεννήτρια ή ακόμη και ένας συσσωρευτής.

Κύρια χαρακτηριστικά κάθε πηγής ΗΕ είναι το είδος της τάσης (DC  ή AC), η ονομαστική συχνότητα (για πηγές AC), η ονομαστική τάση εξόδου και η ονομαστική ισχύς, από την οποία προκύπτει η μέγιστη ένταση με την οποία μπορεί η πηγή να τροφοδοτεί το κύκλωμα χωρίς σημαντική πτώση τάσης.

    Καταναλωτής

Καταναλωτής ονομάζεται οποιαδήποτε διάταξη απορροφά ηλεκτρική ενέργεια και την μετατρέπει σε άλλη μορφή ενέργειας.

Μπορεί να είναι από μία μικρή ηλεκτρική συσκευή έως μία ολόκληρη βιομηχανική εγκατάσταση.

Τα κύρια χαρακτηριστικά κάθε καταναλωτή είναι το είδος της τάσης λειτουργίας (DC ή AC), η ονομαστική συχνότητα, η ονομαστική τάση και η ονομαστική ισχύς, δηλαδή η ισχύς που απορροφά υπό κανονικές μέγιστες συνθήκες λειτουργίας.

    Αγωγοί

Σε κάθε ηλεκτρικό κύκλωμα χρησιμοποιούνται αγωγοί για την μεταφορά και διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας.

Κύρια χαρακτηριστικά των αγωγών είναι το υλικό κατασκευής (χαλκός ή αλουμίνιο) και η διατομή (σε mm², ή καρέ όπως τα ονομάζουν συχνά οι ηλεκτρολόγοι).

    Διατάξεις Ελέγχου / Προστασίας / Απομόνωσης

Σε κάθε ηλεκτρικό κύκλωμα πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα ελέγχου του (θέση ΕΝΤΟΣ και θέση ΕΚΤΟΣ λειτουργίας).

Επίσης κάθε ηλεκτρικό κύκλωμα πρέπει να αυτο-προστατεύεται σε περίπτωση σφάλματος ή αντικανονικών συνθηκών λειτουργίας (βραχυκύκλωμα, υπερφόρτιση).

Για τους λόγους αυτούς κάθε ηλεκτρικό κύκλωμα πρέπει να περιλαμβάνει διατάξεις ελέγχου όπως αποζεύκτες και κοινούς διακόπτες και διατάξεις προστασίας όπως ασφάλειες, ή αυτόματους διακόπτες ισχύος.

Γείωση

Όλες οι συσκευές με μεταλλικό περίβλημα πρέπει να γειώνονται, δηλαδή να συνδέονται μέσω του φις τους και της πρίζας με τη γη, έτσι ώστε αν υπάρξει εσωτερική διαρροή ρεύματος προς το περίβλημά τους, το τελευταίο να μην ανεβάσει επικίνδυνη τάση προς τη γη και προκαλέσει ηλεκτροπληξία σε όποιον το αγγίξει. 
Φυσικά αυτή η ροή ρεύματος προς τη γη θα κάψει αμέσως τις ασφάλειες, διακόπτοντας τελικά την τάση.
Ο αγωγός της γείωσης γενικά, έχει κίτρινο ή κίτρινο/πράσινο χρώμα.

Ρελέ προστασίας
Τελευταία, είναι υποχρεωτική η χρήση στα οικιακά κυκλώματα, του «διαφορικού ρελέ, ή ρελέ προστασίας», που έχει σαν σκοπό την προστασία των ανθρώπων από την ηλεκτροπληξία, επιπλέον από το σύστημα γείωσης της εγκατάστασης.

Ρευματολήπτες (Φις)

Τα φις είναι εξαρτήματα του ηλεκτρικού κυκλώματος, που χειριζόμαστε για τη σύνδεση και αποσύνδεση των ηλεκτρικών συσκευών στους ρευματοδότες (πρίζες).

Τα οικιακά φις είναι δύο τύπων, τα απλά  2.5 ή 6 Α, και τα σούκο μέχρι 16 Α.

Πρέπει να προσέχουμε:

- Να κρατάμε και την πρίζα καθώς βγάζουμε το φις, ώστε να μην βγει η πρίζα από τον τοίχο.

- Να μην τραβάμε το φις από το καλώδιο, ώστε να μην βγει το καλώδιο από το φις.

- Εάν το φις έχει γείωση (το τρίτο ποδαράκι στα παλιά απλά φις*), να το συνδέουμε μόνο σε πρίζα με γείωση, ή με ειδικό αντάπτορα (τα παλιά φις) σε πρίζα σούκο.

- Τα φις σούκο τα βάζουμε μόνο σε πρίζες σούκο.

          * Τα νεότερα απλά φις είναι χωρίς γείωση, και φυσικά χρησιμοποιούνται από τους              κατασκευαστές μόνο σε συσκευές που δεν χρειάζεται γείωση.

                Όταν χρειάζεται γείωση, χρησιμοποιούνται πλέον μόνο τα φις σούκο.     

         Τα νεότερα απλά φις έχουν καλύτερη σχεδίαση από τα παλαιότερα, έτσι ώστε οι        ακροδέκτες τους να προστατεύονται από ανθρώπινη επαφή, πριν ακόμα έλθουν σε     επαφή με την τάση.

   Πως ΔΕΝ πρέπει να χρησιμοποιούμε τα πολύπριζα

                                    

Πρίζα και φις σούκο (schuko), με γείωση και με εργονομική λαβή (δύο εικόνες, επάνω). Τα νεότερα φις έχουν και μία οπή γείωσης για χρήση σε "γαλλικού" τύπου πρίζες. Υπόψην ότι υπάρχουν και φις σούκο χωρίς γείωση, που όμως χρησιμοποιούνται ΜΟΝΟ από τους κατασκευαστές σε ειδικά μονωμένες συσκευές (συνήθως με πλαστικό περίβλημα) και σήμα το διπλό τετράγωνο της διπλής μόνωσης (εικόνα κάτω).

       Τυπικό ρελέ προστασίας έναντι ηλεκτροπληξίας, ή ρελέ διαφορικής προστασίας, (επάνω). Τα σύγχρονα, συνοδεύονται και από γράμματα (ΑC, Α, Β) που εξειδικεύουν τη λειτουργία τους ανάλογα με τη μορφή του ρεύματος (εναλλασσόμενο, συνεχές, με διακυμάνσεις κλπ).

                

Μικροαυτόματος Διακόπτης Ισχύος, απ΄αυτούς που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στους οικιακούς ηλεκτρικούς πίνακες για την τροφοδότηση των διαφόρων κυκλωμάτων. Για την ίδια ένταση, υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες (Β, C, κλπ) ανάλογα με τον επιθυμητό χρόνο αντίδρασης. 

Μια καινούργια συσκευή στην αγορά είναι ο Ανιχνευτής Ηλεκτρικού Τόξου (AFDD), μία συσκευή ράγας που χρησιμοποιώντας μικροεπεξεργαστή ανιχνεύει αν συμβαίνει κάποιο ηλεκτρικό τόξο στο κύκλωμα και το διακόπτει σε δευτερόλεπτα. Υπάρχουν και ρελέ που συνδυάζουν τις λειτουργίες των παραπάνω τριών συσκευών, σε μία.

Τα αντιυπερτασικά (SPD) είναι μία σχετικά νέα κατηγορία προστασιών που μπαίνει στους ηλεκτρικούς πίνακες και προστατεύει την εγκατάσταση και τις τροφοδοτούμενες συσκευές, από την υπέρταση που μπορεί να προκαλέσει ένα κοντινό κεραυνικό πλήγμα στη εναέρια γραμμή τροφοδοσίας.

  Σύγχρονο διπολικό φις (πρώτο πλάνο), με μονωμένες τις βάσεις των ακροδεκτών.

Δεν χρειάζεται να ξέρει κάποιος γερμανικά, για να καταλάβει ότι η παραπάνω σήμανση δείχνει ότι η συγκεκριμένη μπαλαντέζα μπορεί να τροφοδοτήσει μόνο μέχρι 1000W όταν είναι τυλιγμένη, εξαιτίας της μείωσης της ψύξης της. Αντίστοιχοι περιορισμοί ισχύουν για όλες τις μπαλαντέζες σε καρούλι.

Προέκταση προς αποφυγή!! (επάνω). Είναι φανερό ότι μόλις τροφοδοτηθεί το ένα άκρο, το άλλο αν δεν είναι ήδη συνδεδεμένο, εμφανίζει τάση στα εκτεθειμένα άκρα του.

Το Σώμα μας και ο Ηλεκτρισμός

Ο ηλεκτρισμός είναι συντελεστής προόδου και πολιτισμού.

Μην ξεχνάτε όμως και την τεράστια δύναμη του, και συγχρόνως κάποια απειλή που κρύβει.

Αρκεί μια, αθέλητη βέβαια επαφή του ανθρώπινου σώματος με ηλεκτρισμένα στοιχεία, για να προκύψει, ανάλογα με τις συνθήκες, σοβαρός ή ελαφρότερος τραυματισμός ή και θάνατος.

Οι κινήσεις στο ανθρώπινο σώμα πραγματοποιούνται από τους μύες, οι οποίοι για τον σκοπό αυτό δέχονται εντολές από τον εγκέφαλο.

Οι εντολές αυτές φθάνουν στο μυϊκό σύστημα μέσω του νευρικού συστήματος, με την μορφή μικρο-ρευμάτων.

Δηλαδή, το σώμα μας έχει μια γεννήτρια που είναι ταυτόχρονα και κέντρο ελέγχου (τον εγκέφαλο), αγωγούς (τα νεύρα) και αποδέκτες (τους μυς).

Σε περίπτωση που πραγματοποιήσαμε με το σώμα μας ηλεκτρική επαφή μεταξύ δύο σημείων υπό τάση π.χ. από χέρι σε χέρι, ή από χέρι σε πόδι, η επαφή αυτή στέλνει στο σώμα μας κάποιο ηλεκτρικό ρεύμα.

Εφόσον το ρεύμα αυτό είναι ισχυρότερο από τα μικρο-ρεύματα που κανονικά οδεύουν μεταξύ των νεύρων μας, τότε έχουμε πρόβλημα.

Αυτό, μπορεί να είναι απλά ένα μούδιασμα, σύσπαση των μυών, εγκαύματα στο σώμα (εσωτερικά ή και εξωτερικά) ή και θάνατος.

Ο θάνατος μπορεί να προέλθει από προσωρινή παράλυση των μυών των πλευρών, δηλαδή ασφυξία, ή απώλεια του κανονικού ρυθμού της καρδιάς (μαρμαρυγή ή ανακοπή).

Σε υψηλή τάση (πάνω από 1000V), υπάρχουν και σοβαρά θερμικά εγκαύματα επιπλέον από τα παραπάνω προβλήματα. 

Παρατήρηση: Με την ευκαιρία να σημειωθεί, ότι ένα συχνό ατύχημα σε γραμμές μέσης-υψηλής τάσης (20.000V στην Ελλάδα), είναι να έλθει σε επαφή μαζί τους ο βραχίονας ανύψωσης ενός γερανού. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ο χειριστής θα πρέπει να πηδήσει στο έδαφος και όχι απλά να κατέβει, καθώς ο γερανός ενδεχομένως παραμένει υπό τάση.

Γι’ αυτό, σε περίπτωση ηλεκτροπληξίας με το θύμα αναίσθητο, μόλις εξασφαλίσουμε ότι το θύμα δεν έρχεται πλέον σε επαφή με την τάση, ελέγχουμε για αναπνοή και σφυγμό, και εφόσον χρειαστεί κάνουμε αμέσως τεχνητή αναπνοή ή και καρδιακές μαλάξεις μέχρι να έλθει γιατρός ή ασθενοφόρο.

Από έρευνες, έχει προκύψει ότι το όριο των επικίνδυνων τάσεων για το σώμα μας είναι για το Εναλλασσόμενο Ρεύμα τα 50 Βολτ (και ακόμα χαμηλότερα για συνθήκες υψηλής υγρασίας, εφίδρωσης κ.λ.π.). Για το Συνεχές Ρεύμα, το όριο των επικίνδυνων τάσεων, είναι περίπου 50% υψηλότερο.*

Στην πραγματικότητα, είναι η ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος που διαπερνά το σώμα, αυτή η οποία δημιουργεί το πρόβλημα στον ανθρώπινο οργανισμό.

	* Τα παραπάνω ισχύουν για τη βιομηχανία. Στη σχετικά νέα κατηγορία των ηλεκτρικών οχημάτων, η τάση από 60 VDC και πάνω θεωρείται υψηλή.
	(Επάνω): Η τυπική διαδρομή του ηλεκτρικού ρεύματος μέσα από το ανθρώπινο σώμα, για επαφή Χέρι - Πόδι. (Κάτω): Η προσπάθεια για να αποτραπεί το παραπάνω, έστω την τελευταία στιγμή.

Αρκούν 30 mA στο εναλλασσόμενο ρεύμα, δηλαδή 8 περίπου φορές λιγότερο ρεύμα από την κατανάλωση μιας λάμπας 60 Βατ, για να κινδυνεύσει σοβαρά ο άνθρωπος. Μπορούμε εύκολα να υπολογίσουμε την ένταση που θα υποστεί ένας άνθρωπος που θα αγγίξει ένα σημείο με τάση V, από το νόμο του Ωμ: 

       

                                               I = V / R            

          

Καθώς η αντίσταση R του ανθρώπινου σώματος είναι γύρω στα 1500 Ω* και η τάση V ίση με 230 V, το ρεύμα είναι 0.15 Α ή 150 mA, δηλαδή πενταπλάσιο από το όριο που κινδυνεύει η ζωή του ανθρώπου.

* Η αντίσταση του ανθρώπινου σώματος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως υγρασία, ηλικία, φύλο κλπ, αλλά και από την τάση στην οποία εκτίθεται (σε μεγαλύτερη τάση, μειώνεται η αντίσταση). Βλ και εικόνα παρακάτω.

Μην ξεχνάτε:  Το θύμα της ηλεκτροπληξίας, εάν δεν έχει τις αισθήσεις του, χρειάζεται σχεδόν πάντα (και άμεσα) τεχνητή αναπνοή και ενδεχομένως και καρδιακές μαλάξεις.

Με αφορμή ένα πρόσφατο (Ιούλιος 2023) ατύχημα με παιδί σε παιδική χαρά που ακούμπησε σε μεταλλική κολώνα και έπαθε ηλεκτροπληξία (ευτυχώς όχι θανατηφόρα), να τονιστεί ο κίνδυνος από ένα όχι σπάνιο φαινόμενο, τα καπάκια που λείπουν από κολώνες, συνήθως φωτισμού.

Και όχι μόνον οι κολώνες, αλλά και ηλεκτρολογικά ερμάρια μένουν ανοιχτά.

Εκτός από τον κίνδυνο από άμεση επαφή με μεταλλικό στοιχείο υπό τάση, υπάρχει και η ενδεχόμενη επαφή ενός γυμνού καλωδίου με την κολώνα, ειδικά αν η κολώνα είναι μεταλλική (κάτι βέβαια που ούτε η ύπαρξη καπακιού εξασφαλίζει ότι θα αποτραπεί). 

Πέρα από την προφανή ευθύνη των αρχών,  θα πρέπει και οι γονείς να ενημερώνουν τα παιδιά για τους κινδύνους σε μια τέτοια περίπτωση, αλλά και οι πολίτες γενικότερα να μην αδιαφορούν αλλά να ενημερώνουν τον Δήμο (ένα email είναι πολύ πιο αποτελεσματικό, καθώς "τα γραπτά μένουν"). Φωτογραφία "αλιευμένη" από το internet από κάπου στα Ιωάννινα.

KAI ΛΙΓΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ…

 Η τυποποίηση των τάσεων κατά IEC για τη βιομηχανία. Προσέξτε ότι τάση πάνω από 1000 VAC θεωρείται Υψηλή. Ανεπίσημα, η τάση από 1000 - 35000 VAC αναφέρεται και σαν Μέση Τάση.

Ένα αναλυτικό διάγραμμα Χρόνου (Τ) – Έντασης (Ι) των επιπτώσεων του Εναλλασσόμενου Ρεύματος (50Hz) στον άνθρωπο, σε σχέση με τη διάρκεια της έκθεσής του σ’ αυτό. Οι περιοχές AC-1 μέχρι AC-4 αντιστοιχούν σε: καμία επίδραση, ελαφρά επίδραση, επικίνδυνη επίδραση, μάλλον θανατηφόρα επίδραση.

Η αντίσταση του ανθρώπινου σώματος στο ρεύμα εξαρτάται από την τάση και την κατάσταση της επιδερμίδας (το πόσο υγρή είναι). Ο πρώτος παράγοντας ειδικότερα (η τάση), συνδέεται με το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της αντίστασης του σώματος προέρχεται από την επιδερμίδα, η οποία (εφόσον είναι ξηρή) συμπεριφέρεται σαν πυκνωτής μέχρι μία ορισμένη τάση, πάνω από την οποία ο πυκνωτής «διασπάται» και η αντίσταση μειώνεται σημαντικά.

Γι’ αυτό η ηλικία και το φύλο παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην αντίσταση του σώματος, καθώς παιδιά και γυναίκες έχουν αναλογικά λεπτότερη επιδερμίδα, άρα το σώμα τους παρουσιάζει μικρότερη ηλεκτρική αντίσταση σε σχέση με τους άντρες.

Η συχνότητα του ρεύματος επίσης επηρεάζει την αντίσταση του ανθρώπινου σώματος. Ατυχώς η μικρότερη αντίσταση συμπίπτει με τη συχνότητα του βιομηχανικού (και οικιακού) ρεύματος, 50-60Hz. (Αν κάποιος αναρωτηθεί γιατί τότε χρησιμοποιείται αυτή συχνότητα, η απάντηση είναι ότι σ' αυτή γίνεται πιο αποτελεσματικά ο μετασχηματισμός του ρεύματος για τη ρύθμιση της τάσης του. Στα αεροπλάνα όμως, όπου προέχει η μείωση βάρους γεννητριών και κινητήρων, χρησιμοποιούνται τα 400Hz).

Στις χαμηλές συχνότητες είναι το φαινόμενο του πυκνωτή που παρουσιάζει η επιδερμίδα και αυξάνει την αντίσταση του σώματος, ενώ στις υψηλές συχνότητες είναι το «επιδερμικό φαινόμενο*» που κάνει το ρεύμα να ρέει περισσότερο επιφανειακά, οπότε πάλι αυξάνεται η  αντίσταση του σώματος.

Επίσης, το συνεχές ρεύμα προκαλεί πιο εύκολα συνεχή μυϊκή σύσπαση, κάτι που δυσκολεύει τον παθόντα να αφήσει το σημείο επαφής με την τάση.

*Το φαινόμενο αυτό έχει να κάνει με την προτίμηση του εναλλασσόμενου ρεύματος να ρέει επιφανειακά στους αγωγούς, εξαιτίας της μικρότερης αυτεπαγωγής που παρουσιάζεται σε αυτές τις συνθήκες (δημιουργούνται λιγότερα δινορεύματα) και είναι πιο έντονο σε μεγαλύτερη συχνότητα.

Ένας κρυφός κίνδυνος του ηλεκτρισμού (δηλαδή ακόμα πιο κρυφός από τους συνηθισμένους!), είναι όταν σ’ ένα ηλεκτρικό κύκλωμα υπάρχουν πυκνωτές σε υψηλή τάση. Οι πυκνωτές διατηρούν την τάση τους για αρκετό διάστημα ακόμα και μετά την αποσύνδεση της συσκευής από την τροφοδότηση. Επίσης τα καλώδια, αν η τάση είναι Υψηλή, συμπεριφέρονται σαν πυκνωτές και χρειάζεται διαδικασία εκκένωσης φορτίου (συνήθως με γείωση) για να τα πλησιάσει κάποιος.

Όσο και να φαίνεται περίεργο, ο τεχνίτης εργάζεται σε γραμμή Υψηλής Τάσης σε λειτουργία!

Για να γίνει όμως αυτό, χρειάζεται προσέγγιση από αέρα, ολόσωμη στολή με νήματα αργύρου στην πλέξη της (ο άργυρος είναι ο καλύτερος αγωγός του ηλεκτρισμού) και ισοδυναμική σύνδεση μεταξύ του ελικοπτέρου, της στολής και του αγωγού (τα λευκά καλώδια που κρέμονται). Η πορτοκαλιά μπάλα δεν είναι λειτουργική της γραμμής, απλά την επισημαίνει όταν περνάει επάνω από κοιλάδες, φαράγγια κλπ, για την ασφάλεια της αεροπλοΐας.

Μην παραπλανάστε από ορισμένες ακραίες επιδείξεις, όπως του Raj Mohan Nair. Ο ηλεκτρισμός είναι θανατηφόρος!

KAI AKOMA ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ…

Μέχρι τώρα είδαμε τις γενικές ιδιότητες του ηλεκτρικού ρεύματος και τις επιπτώσεις του στον άνθρωπο.

Στη συνέχεια θα δούμε τις διατάξεις που χρησιμοποιούνται για τη διανομή του ρεύματος, έτσι ώστε κατά κατ' αρχήν να  μας προστατεύει η ίδια η εγκατάσταση.

Η βασική προστασία των ανθρώπων από έναν αγωγό υπό τάση εξασφαλίζεται είτε με την παρεμβολή στερεού μονωτικού (όπως πχ στα καλώδια), ή με την επαρκή απομάκρυνσή του και με τρόπο που να αποκλείεται η τυχαία επαφή (πχ στους εναέριους  αγωγούς).

Ένας άλλος τρόπος προστασίας είναι η χρήση πολύ χαμηλής τάσης, δηλαδή τάσης το πολύ μέχρι 50 VAC, αλλά επειδή όσο η τάση χαμηλώνει η ένταση αυξάνεται (για τη μεταφορά της ίδιας ισχύος), ο τρόπος αυτός δεν είναι πρακτικός για την τροφοδότηση παρά μόνον εγκαταστάσεων περιορισμένης ισχύος, όπως πχ φωτιστικών σωμάτων σε κήπο.

Με την προηγούμενη μέθοδο, δηλαδή την πολύ χαμηλή τάση, προφανώς απαιτούνται και ειδικές συσκευές τάσης 50 VAC, μπορούμε όμως να χρησιμοποιήσουμε και συνηθισμένες συσκευές 230 VAC μικρής ισχύος σε ειδικές συνθήκες, όπως πχ ξυριστικές μηχανές στο μπάνιο, εφόσον τροφοδοτηθούν από έναν μικρό μετασχηματιστή «απομόνωσης».

Ο μετασχηματιστής αυτός, με σύμβολο έναν μετασχηματιστή πάνω σε ασπίδα  όπως στην εικόνα επάνω, παρέχει στην έξοδό του την ίδια τάση με την είσοδό του, δηλαδή 230 VAC, αλλά σε ιδιαίτερο κύκλωμα (κόκκινο στο σχήμα) που δεν έχει σύνδεση με τη γη, ώστε ενδεχόμενη διαρροή ρεύματος από την μία πολικότητά του να μην βρίσκει δρόμο «μέσω της γης» για να κλείσει το κύκλωμα με την άλλη πολικότητα.

Η χρήση αυτής της μεθόδου όμως, περιορίζεται σε ηλεκτρικές συσκευές πολύ μικρής ισχύος.

Η κλασική διάταξη τροφοδότησης σε οικιακές και βιομηχανικές διατάξεις στην Ελλάδα, είναι η ΤΝ και συγκεκριμένα η TN-S. Το πρώτο γράμμα αναφέρεται στη σχέση του ουδέτερου του μετασχηματιστή με τη γη (Τ: γειωμένος), ενώ το δεύτερο στον τρόπο της γείωσης των μεταλλικών μερών των συσκευών (Ν: μέσω του ουδέτερου του μετασχηματιστή). 

Το τρίτο γράμμα δείχνει αν ο ουδέτερος και η γείωση είναι σε κοινό αγωγό (C), ή όχι (S).

Εδώ, ο ουδέτερος του μετασχηματιστή γειώνεται τόσο στον μετασχηματιστή, όσο και στην είσοδο της εγκατάστασης, κάτι που συνηθίζεται στην επαρχία.

Στη συνέχεια, στην περίπτωση της TN–C εγκατάστασης ο ουδέτερος χρησιμοποιείται σαν κοινός αγωγός μαζί με τη γείωση, ενώ στην περίπτωση της TN–S εγκατάστασης αποτελεί ξεχωριστό αγωγό από τη γείωση. Η τελευταία περίπτωση αποτελεί προϋπόθεση για τη λειτουργία ρελέ διαφορικής λειτουργία, όπως δείχνεται στο σχήμα επάνω δεξιά.

Μία άλλη διάταξη που χρησιμοποιείται ειδικά στη βιομηχανία (όχι όμως στην Ελλάδα), είναι η διάταξη που ΙΤ που δεν διανέμει τον ουδέτερο του μετασχηματιστή.

Το πλεονέκτημα της διάταξης αυτής είναι ότι το πρώτο σφάλμα προς γη δεν αποτελεί βραχυκύκλωμα (αφού το ρεύμα δεν μπορεί να επιστρέψει στον κόμβο του μετασχηματιστή), οπότε δεν διακόπτεται η τροφοδότηση.

Όμως, απαιτείται η τοποθέτηση μιας μόνιμης συσκευής ελέγχου μόνωσης (CPI - Controleur Permenant d’ Isolement) για να ανιχνευθεί (και συνήθως να σηματοδοτηθεί αυτόματα) το πρώτο αυτό σφάλμα, ώστε η ομάδα συντήρησης να επέμβει το γρηγορότερο, πριν ένα δεύτερο σφάλμα (σε άλλη φάση) προκαλέσει βραχυκύκλωμα. 

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Στην Αθήνα, μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του '70, εφαρμόζονταν το σύστημα ΤΤ με τη γείωση να συνδέεται στις σωληνώσεις του νερού και της αποχέτευσης, αντί να γίνεται κατ' ευθείαν στο έδαφος. Επίσης, επιτρέπονταν η ύπαρξη διπολικών πριζών (χωρίς γείωση) στους χώρους που το πάτωμα ήταν ξύλινο, συνήθως στις κρεβατοκάμαρες. 

Καθώς όμως όλο και περισσότερες σωληνώσεις νερού, είτε κεντρικές, είτε κάτω από τον νεροχύτη (με την ανακαίνιση των διαμερισμάτων) αντικαθίστανται με πλαστικές, δημιουργείται πρόβλημα στην αποτελεσματικότητα της γείωσης, εφόσον η αντίσταση της ξεπεράσει την τιμή του 1 Ωμ, Το διαφορικό ρελέ μπορεί να λειτουργήσει μέχρι ένα αρκετά υψηλότερο όριο αντίστασης γείωσης (1600Ω), θεωρείται όμως εφεδρικό σύστημα και δεν μπορεί να καλύψει το πρόβλημα μιας κακής γείωσης στο σύστημα ΤΤ. 

Ένα άλλο σημαντικό πλεονέκτημα του διαφορικού ρελέ, είναι η προστασία που παρέχει έναντι φωτιάς από ηλεκτρική αιτία.

kVA, kW, kVAR

Οι παραπάνω έννοιες συχνά συγχέονται, αλλά θα μας βοηθήσει ... ένα ποτήρι μπύρας!

Στο εναλλασσόμενο ρεύμα, τα πηνία και οι πυκνωτές δεν συμπεριφέρονται σαν αγωγοί ή μονωτές, όπως στο συνεχές ρεύμα, αλλά σαν στοιχεία που ανταλλάσσουν ενέργεια με την πηγή του ρεύματος. Τα πηνία ειδικότερα, χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με σιδερένιους πυρήνες για τον μετασχηματισμό του ρεύματος είτε για τη μεταβολή της τάσης του (μετασχηματιστές), είτε για τη μετατροπή της ηλεκτρικής ενέργειας σε κίνηση (κινητήρες). 

Η διαδικασία αυτή απαιτεί τη δημιουργία ενός εναλλασσόμενου μαγνητικού πεδίου μέσα στους σιδηροπυρήνες, οπότε ένα (συνήθως μικρό) μέρος του ρεύματος της εγκατάστασης χρησιμοποιείται για τον σκοπό αυτό (αυτόματα, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των πηνίων και του πυρήνα).

Αυτό το ρεύμα δεν συνεισφέρει στη μεταφορά πραγματικής ισχύος στην εγκατάσταση, παρόλα αυτά τη "φορτώνει" με επιπλέον ένταση. Για τον λόγο αυτόν, η ισχύς που παρέχει ονομάζεται "άεργη" και μετριέται σε VAR (συνηθέστερα σε kVAR), σε αντίθεση με την "πραγματική" ισχύ που μετριέται σε W (συνηθέστερα σε kW). 

Το σύνολο τώρα της ισχύος (όχι όμως το αλγεβρικό άθροισμα των παραπάνω) ονομάζεται "φαινομένη" ισχύς και μετριέται σε VA (συνηθέστερα σε kVA).

Και για να επανέλθουμε στην μπύρα, είναι αντίστοιχα σαν τον αφρό, το υγρό, και το σύνολο μέσα στο ποτήρι.

ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΠΙΟ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΑ.

1. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΕ ΠΛΗΡΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ.

Κάθε ηλεκτρολόγος γνωρίζει ότι το παραπάνω σχήμα αντιστοιχεί στη κλασική διάταξη εκκίνησης/σταματήματος μιας συσκευής, με μπουτόν και μέσω ενός ρελέ (Κ1).

Εάν όμως η άμεση διακοπή λειτουργία της συσκευής είναι ζωτικής σημασίας, τότε το σχήμα αυτό που χρησιμοποιεί ένα απλό ρελέ δεν είναι επαρκές.

Παρότι το σταμάτημα γίνεται με διακοπή της εντολής προς το ρελέ Κ1 (άρα στο ενδεχόμενο μη καλής επαφής στο μπουτόν STOP S1 ή διακοπής του καλωδίου του, θα σταματήσει η συσκευή), δεν αντιμετωπίζεται το ενδεχόμενο συγκόλλησης των επαφών, είτε του S1 είτε του Κ1.

Για τον λόγο αυτό, στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιούνται ειδικά ρελέ ασφαλείας (συνήθως σε κόκκινο ή κίτρινο χρώμα) που έχουν διπλές επαφές εξόδου και επιπλέον εσωτερικό κύκλωμα που ελέγχει τη θέση τους σε σχέση με τις εντολές που έχει δεχτεί το ρελέ (σχηματοποιημένη διάταξη, κάτω).

Για το ίδιο λόγο, το μπουτόν STOP δεν χρησιμοποιείται σαν ψηφιακή είσοδος σε PLC για τη λειτουργία του σταματήματος (παρά μόνο για σηματοδότηση), αλλά χρησιμοποιείται σε ανεξάρτητο καλωδιωμένο κύκλωμα που διακόπτει άμεσα την τροφοδότηση των ρελέ ισχύος. Εξαιρείται φυσικά η περίπτωση που το ίδιο το PLC ενσωματώνει λειτουργία ρελέ ασφαλείας, σε κάποιες εισόδους και εξόδους του.

2. ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΜΗΧΑΝΩΝ.

         

Σε μία αυτοματοποιημένη εγκατάσταση είναι σημαντικό να προστατεύεται ο εργαζόμενος εάν κατά λάθος εισχωρήσει σε χώρο που η αυτοματοποιημένη κίνηση της μηχανής μπορεί  να τον τραυματίσει.

Στην εικόνα επάνω, μπλοκάρεται η πρόσβαση σε διάφορα σημεία που ελέγχονται από τα κίτρινα ρελέ ασφαλείας, όπως αντίστοιχα ελέγχονται και τα μπουτόν επείγουσας στάσης.

Σαν γενική αρχή, η είσοδος στις επικίνδυνες περιοχές θα πρέπει σηματοδοτείται σαφώς, και επίσης θα πρέπει να ασφαλίζεται είτε με τρόπο που προϋποθέτει συγκεκριμένη ηθελημένη ενέργεια του χειριστή (π.χ. να ξεβιδώσει τις βίδες από ένα προστατευτικό πλέγμα),  είτε με τρόπο που όσο η μηχανή είναι σε λειτουργία η πρόσβαση να μπλοκάρεται και να απελευθερώνονται μόνο όταν η μηχανή είναι σταματημένη και ασφαλισμένη* (πχ ηλεκτρικά μάνταλα σε πόρτες εισόδου).

*Ακόμα και το αυτόματο σταμάτημα μιας μηχανής στη συνέχεια μιας παραβίασης πρόσβασης ενδεχομένως δεν είναι επαρκές, εφόσον στη μηχανή αποθηκεύεται θερμική, μηχανική (πχ ενέργεια σφονδύλου ή συμπιεσμένων ελατηρίων), ή ηλεκτρική ενέργεια (πχ ενέργεια πυκνωτών). 
Μία από τις προϋποθέσεις ώστε μια μηχανή να θεωρείται "ασφαλισμένη", είναι να μην υπάρχει παραμένουσα ενέργεια οποιασδήποτε φύσης στο σύστημα.  

3. ΔΥΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ
Παρακάτω παρουσιάζονται ενδεικτικά δύο από τις πολλές περιπτώσεις που ο κίνδυνος δεν είναι άμεσα ορατός, υπάρχουν όμως σημαντικές επιπτώσεις στην ασφάλεια της εγκατάστασης και των χρηστών:

4. ΕΝΑ "ΚΟΛΠΟ" ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Εάν θέλουμε να μειώσουμε την τάση με την οποία ενδεχομένως θα έλθει κάποιος σε επαφή, μία διάταξη είναι η χρήση μετασχηματιστή με μεσαία λήψη στο δευτερεύον, όπως στην εικόνα επάνω. Έτσι, ενώ οι συσκευές μας τροφοδοτούνται με πλήρη τάση (240V στο παράδειγμα), αν κάποιος βρεθεί σε επαφή με κάποιον από τους αγωγούς υπό τάση (LINE1 ή LINE2) και τη γη, η τάση στην οποία θα βρεθεί θα είναι η μισή, δηλαδή 120V στο παράδειγμα. Έτσι γίνεται στον Καναδά πχ.

Συνήθως ο μετασχηματιστής με μεσαία λήψη χρησιμοποιείται σε κυκλώματα χειρισμού 110V, οπότε η τάση προς γη είναι 55V, αρκετά κοντά στο όριο ασφαλείας για τον άνθρωπο.

5. ΜΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ
Πρόκειται για τους μετασχηματιστές έντασης (εικόνα κάτω), οι οποίοι βρίσκονται συνήθως τοποθετημένοι μέσα σε ηλεκτρολογικά ερμάρια για τη μέτρηση της έντασης του ρεύματος σε διάφορα κυκλώματα, οι οποίοι, σε αντίθεση με τους Μ/Σ τάσης υπερφορτώνονται  (δημιουργώντας ηλεκτρικό τόξο), αν πάμε να αποσυνδέσουμε το δευτερεύον τους ενώ διαρρέονται από ρεύμα. Η συμπεριφορά τους αυτή οφείλεται στο ότι η πηγή ισχύς είναι το ρεύμα πρωτεύοντος που τους διαρρέει, οπότε αν οι ακροδέκτες ανοίξουν εκείνη τη στιγμή, ο μετασχηματιστής προσπαθώντας να συνεχίσει να περνάει το αντίστοιχο ρεύμα στο δευτερεύον ενώ η αντίσταση του κυκλώματός του αυξάνεται ραγδαία, αυξάνει πολύ την τάση του δημιουργώντας έντονο σπινθήρα που θα τον καταστρέψει. Είναι η αντίστοιχη περίπτωση του βραχυκυκλώματος των ακροδεκτών του δευτερεύοντος ενός Μ/Σ τάσης.

6. ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ

Πρόκειται για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, των οποίων η τάση των (πολύ ισχυρών) συσσωρευτών κίνησής τους κυμαίνεται πλέον μεταξύ 400 - 800V! Αυτό  γίνεται για να μειωθεί τόσο ο χρόνος φόρτισης (καθώς μπορεί να γίνει με μεγαλύτερη ισχύ), όσο και η διατομή των καλωδίων και οι  αντίστοιχες απώλειες σε θερμότητα. Βέβαια οι κατασκευαστές φροντίζουν τα καλώδια αυτά να έχουν την κατάλληλη μόνωση και προστασία, και επιπλέον έχουν έντονο πορτοκαλί χρώμα (εικόνα κάτω) και καλά καλυμμένους τους ακροδέκτες τους. Υπόψην όμως, ότι ένα σύστημα αυτοκινήτου τάσης από 60VDC και πάνω, θεωρείται υψηλής τάσης. 

Πέρα από το αυτονόητο, ότι δεν πρέπει να ασχολούνται μαζί τους μη ειδικοί, το πρόβλημα τίθεται σε ενδεχόμενο σοβαρό ατύχημα εφόσον τμήμα της μόνωσής τους καταστραφεί, αν και συνήθως οι κατασκευαστές φροντίζουν σε μία τέτοια περίπτωση να υπάρχει αυτόματη απομόνωση της μπαταρίας κίνησης (που τυπικά ενεργοποιείται με τη λειτουργία των αερόσακων, αλλά και από άλλους αισθητήρες).

Ακόμα και να μην υπάρχει κίνδυνος ηλεκτροπληξίας, ένα βραχυκύκλωμα μιας τέτοιας μπαταρίας εκλύει πολύ μεγάλη θερμική ενέργεια και μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα και φωτοπληξία.

Ένας άλλος κίνδυνος είναι το ενδεχόμενο πυρκαγιάς (με αιτία τις μπαταρίες κίνησης των ηλεκτρικών αυτοκινήτων ειδικά μετά από σοβαρό ατύχημα), ένα συμβάν που αν και δεν φαίνεται να έχει μεγαλύτερη συχνότητα απ' ότι στα συμβατικά οχήματα, αφορά μια πυρκαγιά που είναι πολύ δύσκολο να κατασβηστεί! Πάντως, πιο επιρρεπείς σε ξαφνικές πυρκαγιές φαίνεται να είναι οι μπαταρίες των ηλεκτρικών σκούτερ.

7α. ΚΑΙ ΚΑΤΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟΥΣ

Όταν απομονώνετε ένα κύκλωμα για να εργαστείτε σε σημείο που δεν έχετε οπτική επαφή με το σημείο απομόνωσης, βεβαιωθείτε ότι δεν πρόκειται κάποιος να ενεργοποιήσει το κύκλωμα κατά λάθος. Κάντε τουλάχιστον κάτι από τα παρακάτω:

-Βγάλτε την ασφάλεια (και βάλτε την στην τσέπη σας), 

-βάλτε κλειδαριά στον διακόπτη ή στην πόρτα του ηλεκτρολογικού πίνακα/ερμαρίου (αν υπάρχει δυνατότητα), 

-ενημερώστε όλους όσους θα μπορούσαν να επέμβουν,  

-κρεμάστε μια πινακίδα "ΕΚΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ, ΜΗΝ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΕΤΕ ΤΗΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ", ή

-ακόμα καλύτερα, κάντε έναν συνδυασμό των παραπάνω (εικόνα κάτω).

7β. ΕΝΑ "ΚΑΛΟ" ΒΡΑΧΥΚΥΚΛΩΜΑ (ΜΙΑ ΥΠΑΝΘΥΜΙΣΗ)

Ακούγεται οξύμωρο, μια και όλοι ξέρουν ότι το βραχυκύκλωμα είναι κάτι κακό και πρέπει να αποφεύγεται, αν όμως είναι να συμβεί, μας ενδιαφέρει να είναι καλό, δηλαδή ισχυρό! Επειδή έτσι θα διακόψουν ταχύτατα οι συσκευές προστασίες, ασφάλειες ή μικροαυτόματοι, την τροφοδοσία. Αυτό εξασφαλίζεται όταν έχουμε μικρή τιμή αντίστασης γείωσης (ή μικρή τιμή βρόχου γείωσης, κάτι που είναι ευκολότερο να μετρηθεί). Έτσι, η ένταση του βραχυκυκλώματος θα είναι αρκετά μεγάλη ώστε η διακοπή του ρεύματος να γίνει σε χρόνο μικρότερο από 0.4s, με αποτέλεσμα η τάση στο σημείο της διαρροής να μη θέσει σε κίνδυνο κάποιον που θα έρχονταν σε επαφή με το σημείο αυτό. Σήμερα, υπάρχουν όργανα όπως της εικόνας, που κάνουν αυτές τις μετρήσεις εύκολα, γρήγορα και αξιόπιστα, δίνοντας ένα ξεκάθαρο αποτέλεσμα. 

8. ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ

Υπάρχει μια "παρεξήγηση" μεταξύ των απλών ανθρώπων και των ηλεκτρολόγων, που καλό είναι να την έχουμε υπόψη. Στην καθημερινότητα όταν λέμε "άνοιξε τον διακόπτη" εννοούμε "ενεργοποίησε το κύκλωμα" επειδή έχουμε στο μυαλό μας τη λειτουργία της συσκευής που χρησιμοποιούμε. Για τον επαγγελματία ηλεκτρολόγο η ίδια φράση σημαίνει "διάκοψε το κύκλωμα" γιατί αναφέρεται κυριολεκτικά στις επαφές του διακόπτη. Για μεγαλύτερη σιγουριά καλύτερα να χρησιμοποιούμε τις φράσεις "δώσε τάση (ή ρεύμα)", ή "κόψε τάση (ή ρεύμα)".

Μία αντίστοιχη "παρεξήγηση" ενδεχομένως αφορά και το χρώμα των ενδείξεων κοντά σ' έναν διακόπτη. Το πράσινο χρώμα για τον χρήστη σημαίνει ότι η συσκευή που τροφοδοτεί ο διακόπτης είναι ενεργοποιημένη. Επάνω στον διακόπτη όμως, το πράσινο χρώμα σημαίνει ότι ο διακόπτης είναι ασφαλής (απενεργοποιημένος) και αντιστοιχεί στη θέση του χειριστηρίου του προς τα κάτω* (εικόνα κάτω, το πράσινο φαίνεται μέσα στο "παραθυράκι"). Πάντα όμως πρέπει να εξετάζουμε το σύστημα που χρησιμοποιεί ο κάθε διακόπτης.

Και αυτό επειδή, μερικοί διακόπτες έχουν στο χειριστήριό τους μια διαφορετική θέση αν "πέσουν" μόνοι τους από υπερφόρτωση, που είναι διαφορετική από τη θέση που αντιστοιχεί στο "άνοιγμά" τους (απενεργοποίηση) από εμάς.

Επίσης, εφόσον ένας διακόπτης "πέσει" για κάποιο λόγο, μπορούμε να κάνουμε μία μόνο δοκιμή να τον επαναφέρουμε (αφού τον αφήσουμε λίγο να κρυώσει και ενδεχομένως αποσυνδέσουμε τη συσκευή που εκτιμούμε ότι προκάλεσε το "πέσιμό" του). Αν ξαναπέσει, καλούμε ηλεκτρολόγο.

*Δεν ήταν όμως πάντα έτσι, όπως ίσως έχετε παρατηρήσει σε παλιές κινηματογραφικές ταινίες.

Στην εικόνα επάνω, τo εγχειρίδιο που περιέχει και σχολιάζει το ελληνικό πρότυπο ΕΛΟΤ HD 384 για τις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, ένα  πολύ καλογραμμένο και χρήσιμο βοήθημα για κάθε επαγγελματία ηλεκτρολόγο.

ΥΓ. Από την 1/1/2024, το παραπάνω πρότυπο ΕΛΟΤ HD 384, αντικαθίσταται από το ΕΛΟΤ HD 60364, που εμπλουτίζεται με τις νέες εξελίξεις στο χώρο της Ηλεκτρολογίας, όπως τα ρελέ προστασίας από ηλεκτρικό τόξο (AFDD) που προαναφέρθηκαν, τα αντικεραυνικά ρελέ (SPD), τους φορτιστές ηλεκτρικών οχημάτων, θέματα εκσυγχρονισμού μετρήσεων κλπ.

                                                                                                                   Γ.Μεταξάς