Τα μετάλλια Νόμπελ που απονεμήθηκαν δύο φορές

Η χρονιά ήταν το 1940 και οι Γερμανοί μόλις είχαν καταλάβει τη Δανία και ετοιμάζονταν να μπουν στην Κοπεγχάγη.

Στο πανεπιστήμιο της πόλης, ο Δανός νομπελίστας (Νόμπελ Φυσικής 1922) Niels Bohr είχε έναν επιπλέον λόγο να είναι προβληματισμένος. Αν και είχε ήδη εκποιήσει σε δημοπρασία το δικό του μετάλλιο Νόμπελ* για να υποστηρίξει τον αγώνα των Φινλανδών εναντίον των Σοβιετικών, είχε στην κατοχή του δύο άλλα μετάλλια Νόμπελ που του τα είχαν εμπιστευθεί οι φίλοι και ιδιοκτήτες τους για να τα φυλάξει.

*Το μετάλλιο αυτό, του οποίου ο πλειοδότης παρέμεινε άγνωστος, επιστράφηκε μετά τον πόλεμο και σήμερα βρίσκεται σε μουσείο της Κοπεγχάγης.

Τα μετάλλια ανήκαν στους Γερμανούς φυσικούς Max von Laue, Νόμπελ φυσικής 1914  και James Franck, Νόμπελ φυσικής 1925, που σαν αντιναζιστής ο πρώτος και εβραϊκής καταγωγής ο δεύτερος ήταν και οι δύο στο στόχαστρο των Ναζί, οι οποίοι συστηματικά υπεξαιρούσαν όλα τα χρυσά αντικείμενα των ανεπιθύμητων στο καθεστώς τους.

Το μετάλλιο του βραβείου Νόμπελ, από χρυσό 23 καρατιών.

Οι δύο Γερμανοί επιστήμονες το γνώριζαν αυτό και έστειλαν έγκαιρα τα μετάλλιά τους στον Niels Bohr, στην τότε ειρηνική Δανία για να τα διασώσουν. Αυτό όμως που δεν φαντάζονταν ήταν ότι οι Γερμανοί θα έμπαιναν αργότερα στην Κοπεγχάγη σαν κατακτητές, και τότε και οι τρείς τους θα διέτρεχαν θανάσιμο κίνδυνο αν ανακαλύπτονταν τα «φυγαδευμένα» μετάλλια.

Από τη δύσκολη θέση έβγαλε τον Bohr ο ουγγρικής καταγωγής χημικός Georgy de Hevesy και συνάδελφός του στο πανεπιστήμιο, που πρότεινε να τα διαλύσουν σε «βασιλικό ύδωρ», ουσιαστικά εξαφανίζοντάς τα. 

Το «βασιλικό ύδωρ» (aqua regia, διεθνώς) είναι μίγμα 75% υδροχλωρικού οξέος και 25% νιτρικού οξέος, και είναι η μόνη ουσία που διαλύει τον χρυσό.

Έτσι τα δύο μετάλλια κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή κατάληξαν σαν πορτοκαλόχρωμο διάλυμα σ’ ένα γυάλινο δοχείο σε κοινή θέα στο εργαστήριο του πανεπιστημίου, χωρίς να κινήσουν καμία υποψία. (Σε σχετικό ντοκιμαντέρ δείχνεται τα δύο μετάλλια να διαλύονται σε ξεχωριστά δοχεία, κάτι που όμως δεν είναι ακριβές).

Το 1943 ο de Hevesy ο οποίος είχε εβραϊκή καταγωγή αναγκάσθηκε να καταφύγει στη Στοκχόλμη, όπου εργάστηκε στο εκεί πανεπιστήμιο και λίγο αργότερα τιμήθηκε και αυτός  με Νόμπελ, στη χημεία!

Μετά το τέλος του πολέμου ο de Hevesy επέστρεψε προσωρινά στο εργαστήριό του στη Κοπεγχάγη όπου βρήκε άθικτο το διάλυμα με τον χρυσό των δύο μεταλλίων. Αντιστρέφοντας τη χημική διαδικασία ανέκτησε τον χρυσό, φυσικά σαν άμορφη μάζα, αλλά το 1950 τον έστειλε στην Σουηδία όπου η Ακαδημία με αυτόν ακριβώς τον χρυσό επαναχύτευσε δύο νέα μετάλλια, ακριβή αντίγραφα των αρχικών. 

Τα μετάλλια αυτά επιστράφηκαν στους δικαιούχους τους με τις σχετικές τελετές, το 1952.

Αυτή ήταν μία από τις λίγες ιστορίες του Β’ΠΠ που είχαν ευτυχή κατάληξη, με την επιπλέον ιδιαιτερότητα οι τέσσερεις εμπλεκόμενοι να είναι όλοι νομπελίστες.