Κοντά στον Πυρηνικό Όλεθρο

Είναι κάποια περιστατικά της παγκόσμιας ιστορίας όχι πολύ γνωστά στο ευρύ κοινό, που έφεραν όμως αρκετές φορές την ανθρωπότητα κοντά στον πυρηνικό όλεθρο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και αργότερα.

Παρακάτω παρουσιάζονται τα σοβαρότερα από αυτά, με υλικό από τις σελίδες του HISTORY. (http://www.history.com/news/history-lists/5-cold-war-close-calls)

27 Οκτωβρίου 1962

Την ημέρα αυτή και καθώς η κρίση της Κούβας έφτανε στο αποκορύφωμά της, ένα κατασκοπευτικό αεροσκάφος U-2 απογειώθηκε από την Αλάσκα για πτήση ρουτίνας στην περιοχή του Β. Πόλου.

Η ναυτιλία θα γίνονταν παραδοσιακά με τα άστρα, αλλά από κάποιο σημείο και μετά η λάμψη του Βόρειου Σέλαος την εμπόδισε, και το αεροσκάφος απόκλινε από την πορεία του και μπήκε στον σοβιετικό εναέριο χώρο.

Δεδομένης της ιδιαίτερα τεταμένης κατάστασης μεταξύ ΗΠΑ και Σ. Ένωσης, λίγο έλειψε το απλό (υπό άλλες συνθήκες) αυτό συμβάν να έχει καταστροφικές συνέπειες.

Οι Σοβιετικοί θεωρώντας ότι έχουν να κάνουν με βομβαρδιστικό, έστειλαν αμέσως καταδιωκτικά να το αναχαιτίσουν και οι Αμερικανοί με τη σειρά τους έστειλαν επίσης οπλισμένα καταδιωκτικά για να το συνοδεύσουν πίσω.

Ευτυχώς, και μέχρι να το φθάσουν τα Σοβιετικά καταδιωκτικά, το U-2 έχοντας ξεμείνει από καύσιμα και ανεμοπορόντας κατάφερε να βγει από τον σοβιετικό εναέριο χώρο, και έτσι μια πολύ επικίνδυνη αναμέτρηση μεταξύ αμερικανικών και σοβιετικών εναέριων δυνάμεων, αποτράπηκε την τελευταία στιγμή.

Την ίδια ημέρα, ένα άλλο U-2 που πετούσε επάνω από την Κούβα καταρρίφθηκε από σοβιετικό πύραυλο που εκτοξεύθηκε από το Κουβανικό έδαφος, σκοτώνοντας τον πιλότο του Rudolf Anderson.

27 Oκτωβρίου 1962

Ο Vasili Arkhipov

Επίσης την ίδια ημέρα με τα παραπάνω συμβάντα, έλαβε χώρα ακόμα ένα που αφορούσε ένα σοβιετικό υποβρύχιο, και μάλιστα θεωρείται το πιο επικίνδυνο απ’ όλα τα επεισόδια που θα μπορούσαν να έχουν εξελιχθεί σε πυρηνική αναμέτρηση.

Το σοβιετικό υποβρύχιο Β-59 εξοπλισμένο με πυρηνικά όπλα περιπολούσε στα όρια της ζώνης αποκλεισμού που είχαν επιβάλει οι ΗΠΑ γύρω από την Κούβα.

Το αμερικανικό αντιτορπιλικό Beagle το εντόπισε, και άρχισε να του ρίχνει προειδοποιητικά εκπαιδευτικές βόμβες βυθού (χωρίς πολεμική γόμωση), για να το αναγκάσει να απομακρυνθεί.

Ο κυβερνήτης του Β-29 όμως τις θεώρησε κανονικές βόμβες βυθού και ουσιαστικά έναρξη πολέμου, και ζήτησε από το πλήρωμά του προετοιμασία για εκτόξευση τορπίλης με πυρηνική κεφαλή εναντίον του αμερικανικού αεροπλανοφόρου Randolf, που βρίσκονταν επίσης στην περιοχή.

Ευτυχώς το σύστημα των Σοβιετικών προέβλεπε τη συγκατάθεση των τριών αρχαιότερων αξιωματικών για την εκτόξευση πυρηνικού όπλου, και ο ύπαρχος Vasili Arkhipov αρνήθηκε.

Τελικά ο καπετάνιος πείσθηκε να φέρει το υποβρύχιο στην επιφάνεια για να επικοινωνήσει με τη Μόσχα και να ζητήσει οδηγίες, στη συνέχεια των οποίων το υποβρύχιο απομακρύνθηκε χωρίς άλλο επεισόδιο.

Την επόμενη ημέρα και συνειδητοποιώντας από τα παραπάνω συμβάντα πόσο κοντά είχαν φθάσει σε θερμό πυρηνικό επεισόδιο, οι Κένεντι και Χρουστσόφ κατέληξαν σε συμφωνία που αποκλιμάκωνε την κρίση στην Κούβα.

Ο Arkhipov πέθανε το 1998, έχοντας τον βαθμό του αντιναύαρχου.

9 Νοεμβρίου 1979

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, τόσο οι ΗΠΑ όσο και Η Σοβιετική Ένωση βάσιζαν την άμυνά τους σε συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Αλλά αναπόφευκτα όπως συμβαίνει με κάθε νέα τεχνολογία, είχαν να αντιμετωπίσουν και τις δυσλειτουργίες αυτών των συστημάτων, από τις οποίες σοβαρότερη θεωρείται αυτή που συνέβη στο κέντρο αεράμυνας NORAD στο Κολοράντο.

Το πρωί της 9^ης Νοεμβρίου 1979, οι χειριστές των συστημάτων αεράμυνας είχαν ένδειξη πολλαπλής εκτόξευσης σοβιετικών πυραύλων εναντίον της Β. Αμερικής.

Η διοίκηση απογείωσε 10 αεροσκάφη αναχαίτησης, το προεδρικό αεροπλάνο και έβαλε σε ετοιμότητα πυρηνικούς πυραύλους για ανταποδοτικό κτύπημα.

Ευτυχώς η αντιπαραβολή με στοιχεία από δορυφόρους δεν επιβεβαίωσε τη σοβιετική επίθεση, και τελικά αποδείχθηκε ότι η όλη ιστορία ξεκίνησε από έναν τεχνικό που «έτρεξε» ένα πρόγραμμα προσομοίωσης σοβιετικής επίθεσης.

Το συμβάν είχε σαν αποτέλεσμα να στείλει ο Μπρέζνιεφ στον Κάρτερ επιστολή επισημαίνοντας τον «τρομερό κίνδυνο» που διέτρεξαν οι δύο χώρες, δεν ήταν όμως και η τελευταία φορά που τεχνικό πρόβλημα δημιούργησε κατάσταση πυρηνικού συναγερμό στις ΗΠΑ.

Ήδη μέσα στο επόμενο έτος, σε τρείς ανεξάρτητες περιπτώσεις προβλήματα ηλεκτρονικών έβαλαν πάλι το σύστημα Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ στην υψηλότερη κατάσταση συναγερμού.

26 Σεπτεμβρίου 1983

Ο Stanislav Petrov

Την ημέρα αυτή, ο αντισυνταγματάρχης Stanislav Petrov ήταν επικεφαλής σε υπόγεια στρατιωτική βάση νότια της Μόσχας, απ’ όπου οι Σοβιετικοί παρακολουθούσαν τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης που ήταν εγκατεστημένα σε δορυφόρους τους.

Λίγο μετά τα μεσάνυκτα όμως ξέσπασε πανικός, καθώς το σύστημά τους υποδείκνυε την εκτόξευση πέντε βαλλιστικών πυραύλων πυρηνικών κεφαλών από το έδαφος των ΗΠΑ.

Η ανίχνευση οφείλετο σε λάθος του συστήματος που εξέλαβε την αντανάκλαση του ήλιου σε σύννεφα στην περιοχή της Μοντάνα, σαν την εκτόξευση πυραύλων.

Το σοβιετικό πρωτόκολλο προέβλεπε κατ’ αρχήν την ενημέρωση της Μόσχας, αλλά ο Petrov ήξερε ότι δεν διέθετε αυτόν τον χρόνο.

Βασιζόμενος στο γεγονός ότι το σοβιετικό σύστημα είχε ξανακάνει λάθος και στη λογική ότι μία επίθεση δεν θα περιλάμβανε μόνο πέντε πυραύλους (αλλά και στο ένστικτό του), επέλεξε να αγνοήσει τον συναγερμό και να τον καταχωρήσει σαν λανθασμένο.

Το γεγονός έγινε γνωστό μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και παρότι η πρωτοβουλία του  Petrov (που μάλλον απέτρεψε ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα) δεν έτυχε επίσημης αναγνώρισης από τους σοβιετικούς (για να μην παραδεχτούν την αδυναμία του συστήματός τους), έλαβε αρκετές διακρίσεις από ανθρωπιστικές οργανώσεις αλλά και από τα Ηνωμένα Έθνη. 

25 Ιανουαρίου 1995

Την ημέρα αυτή, μία ομάδα Νορβηγών και Αμερικανών επιστημόνων εκτόξευσε έναν πύραυλο 4 σταδίων (παρόμοιο με αυτόν της εικόνας), από τα βορειοδυτικά παράλια της Νορβηγίας (Antoya), με σκοπό να μελετηθεί μέσω οργάνων το Βόρειο Σέλας επάνω από μία ορισμένη περιοχή της Νορβηγίας.

Ατυχώς η τροχιά του πυραύλου που έφθασε σε ύψος τα 1400 km, έμοιαζε πολύ με την τροχιά ενός υποτιθέμενου πυραύλου που θα εκτοξεύονταν εναντίον της Ρωσίας από αμερικανικό πυρηνικό υποβρύχιο, μάλιστα ο αποχωρισμός των τμημάτων του πυραύλου μπέρδεψε ακόμα περισσότερο τα πράγματα, κάνοντάς τον να μοιάζει με πύραυλο πολλαπλών κεφαλών.

Το ρωσικό σύστημα αντιμέτρων τέθηκε στο ανώτατο όριο συναγερμού, και στον πρόεδρο Γιέλτσιν μεταφέρθηκε η βαλίτσα η οποία περιέχει τους κωδικούς για την εντολή πυραυλικής αντεπίθεσης, μάλιστα η βαλίτσα ξεκλειδώθηκε για πρώτη φορά μέχρι και σήμερα σε πραγματικές συνθήκες κρίσης.

Μετά από αρκετά λεπτά αγωνίας έγινε ξεκάθαρο ότι η πορεία του πυραύλου οδηγούσε προς τη θάλασσα, όπου και ο πύραυλος έπεσε όπως ήταν προγραμματισμένος.

Οι Νορβηγοί είχαν ενημερώσει μια εβδομάδα πριν τους Ρώσους για την εκτόξευση, αλλά η πληροφορία αυτή (και κυρίως το προφίλ της πτήσης) φαίνεται ότι δεν έφτασε ποτέ στην αρμόδια ρωσική βάση παρακολούθησης.

Αν και ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τελειώσει μερικά χρόνια πριν, το επεισόδιο αυτό θεωρήθηκε εξίσου σοβαρό με του ’62 και ’83 (αν και το δεύτερο δεν ήταν ακόμα ευρύτερα γνωστό).

Τα παραπάνω συμβάντα δείχνουν πόσο "άκυρο" είναι το διαβόητο doomsday clock, το οποίο δείχνει συμβολικά και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μιας ομάδας πυρηνικών επιστημόνων που λαμβάνουν υπόψην τη γενική πολιτική, κοινωνική, στρατιωτική και περιβαλλοντική κατάσταση, πόσο κοντά είναι η ανθρωπότητα σ' ένα καταστροφικό συμβάν παγκόσμιας εμβέλειας.

Δυστυχώς ή μάλλον ευτυχώς, τα πραγματικά κρίσιμα γεγονότα, όπου το μέλλον του πλανήτη παίζεται με αποφάσεις δευτερολέπτων που λαμβάνονται από πολύ λίγους ανθρώπους, γίνονται γνωστά εκ των υστέρων και τις περισσότερες φορές μάλιστα πολύ αργότερα.

ΥΓ1: 8 Μαρτίου 1968

Υπάρχει ένα ακόμα περιστατικό, που ενδέχεται να σχετίζεται με ηθελημένη προσπάθεια ξεκινήματος "του 3ου Παγκόσμιου Πολέμου".

Αυτό που είναι γεγονός, είναι η βύθιση του πυρηνοκίνητου σοβιετικού υποβρυχίου Κ-129 την παραπάνω ημερομηνία, 3300km βορειοδυτικά της Χαβάης και σε βάθος περίπου 5500m. 

Οι συνθήκες της βύθισης δεν έγιναν γνωστές (εικάζεται ατύχημα), πάντως το υποβρύχιο ήταν πολύ μακρύτερα από τη συνηθισμένη περιοχή περιπολίας του, ήταν εξοπλισμένο με τρεις πυραύλους πυρηνικών κεφαλών και σύμφωνα με κάποιες (ανεπιβεβαίωτες) πληροφορίες είχαν επιβιβαστεί πριν τον απόπλου του πάνω από δέκα άτομα, πέρα από το εκατονταμελές πλήρωμα,  για αδιευκρίνιστους λόγους. 

Συνωμοσιολογικές απόψεις θέλουν να είχε επιχειρηθεί κατάληψή του από την άγνωστη ομάδα με σκοπό να πραγματοποιηθεί πυραυλική επίθεση εναντίον της Χαβάης, που για κάποιο λόγο και σε κάποιο στάδιο εξελίχθηκε καταστροφικά για το ίδιο το σκάφος και το πλήρωμά του. 

Τμήμα του υποβρυχίου ανελκύστηκε το 1974 με κάθε μυστικότητα από ειδικά κατασκευασμένο σκάφος, και μελετήθηκε από το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ.

Το ενδεχόμενο να επρόκειτο για κάποια κρυφή επιχείρηση, έδωσε τη βασική ιδέα για ένα βιβλίο, που στη συνέχεια γυρίστηκε και σε ταινία με τίτλο "Το κυνήγι του Κόκκινου Οκτώβρη" (1990).

ΥΓ2: Κατά την ανανέωση αυτού του άρθρου στις αρχές του 2023 και μετρώντας σχεδόν ένα έτος από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η απειλή ενός πυρηνικού ατυχήματος, είτε σε πυρηνικό εργοστάσιο, είτε σε πυρηνικά αποθέματα, είτε σε πολεμικό υλικό, είναι πιο άμεση παρά ποτέ και πρακτικά συνεχής. Ακόμα χειρότερα, εφόσον μπορεί να πρόκειται για ηθελημένη ενέργεια εκ μέρους των εμπολέμων (πρακτικά της Ρωσίας), που θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες σε παγκόσμιο επίπεδο.

ΥΓ3: Κατά καιρούς έχει υπάρξει σημαντική μόλυνση με ραδιενέργεια από "απώλειες-καταστροφές" πυρηνικών όπλων, που σχετίζονται με αεροπορικά ατυχήματα της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας (προφανώς ενδεχόμενα ατυχήματα "της άλλης πλευράς" δεν ανακοινώνονται, παρά μόνον αν έχουν ήδη γίνει διεθνώς γνωστά). Αν και δεν υπήρξε κίνδυνος πυρηνικού πολέμου και (σημαντικός) κίνδυνος πυρηνικής έκρηξης, σε αρκετές περιπτώσεις υπήρξε σημαντική διαρροή ραδιενέργειας, ευτυχώς όχι κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Ένα πολύ κατατοπιστικό σχετικό άρθρο για αυτές τις περιπτώσεις που χαρακτηρίζονται ως "Broken Arrow" έχει δημοσιευτεί στην "Πτήση" και μπορείτε να το δείτε εδώ: https://flight.com.gr/broken-arrow/

ΥΓ4: Το παρακάτω μοιάζει περισσότερο με ανέκδοτο, αλλά στο βιβλίο των Summers και Swan για τον πρόεδρο Νίξον που κυκλοφόρησε το 2000, αναφέρεται ένα περιστατικό τον Απρίλιο του 1969, όπου ο Νίξον θυμωμένος από μία κατάρριψη ενός αμερικανικού κατασκοπευτικού αεροσκάφους στη θάλασσα της Ιαπωνίας από τη Β. Κορέα, αλλά και μεθυσμένος τη συγκεκριμμένη στιγμή, έδωσε διαταγή στους στρατηγούς του να ξεκινήσουν προετοιμασίες για να ρίξουν μία ατομική βόμβα σ' ένα διάδρομο προσγείωσης της Β. Κορέας. Ο Κίσινγκερ όμως (σύμβουλος ασφάλειας εκείνη την εποχή) γρήγορα επενέβη και ανακάλεσε τη διαταγή, ενώ σύμφωνα με τα λεγόμενά του, αν ήταν στη διακριτική ευχέρεια του Νίξον ο τελευταίος θα ξεκινούσε έναν πυρηνικό πόλεμο κάθε εβδομάδα!