Ο πόλεμος των Οστών

Αν και ο «πόλεμος των ρευμάτων» μεταξύ του Έντισον και του Γουεστιγκχάουζ  (πίσω από τον οποίον βρίσκονταν ο Τέσλα) στα τέλη του 19^ου αιώνα είναι σαφώς πιο γνωστός σήμερα, υπήρξε και ένα άλλος αντίστοιχος «πόλεμος» που εκτυλίχθηκε μία με δύο δεκαετίες νωρίτερα, επίσης στις ΗΠΑ και απασχόλησε εξίσου τον τύπο της εποχής, ο οποίος τον βάφτισε «ο πόλεμος των οστών» (bone wars).

Και πράγματι αφορούσε οστά, αλλά οστά όντων που έζησαν πριν από περισσότερο από 65 εκατομμύρια χρόνια πριν, δηλαδή αυτά των δεινοσαύρων.

Πρόκειται για μια ιστορία που πέρασε διαδοχικά από τα στάδια της γνωριμίας και της φιλίας, σε αυτά της αντιπαράθεσης, της έχθρας και τελικά του μίσους, με χτυπήματα συχνά «κάτω από τη ζώνη» μεταξύ των πρωταγωνιστών της, του Othniel Marsh (Όθνιελ Μαρς) και του Edward Cope (Έντουαρντ Κόουπ).

Ο Μαρς (αριστερά) και ο Κόουπ (εικόνα: public domain)

Όπως και το αντίστοιχο δίδυμο των πρωταγωνιστών του πολέμου των ρευμάτων, έτσι και αυτό το δίδυμο είχε σημαντικές διαφορές τόσο στο κοινωνικό υπόβαθρο όσο και στην εκπαίδευση, αλλά τους ένωνε (τελικά μάλλον τους χώρισε) η αγάπη για την Παλαιοντολογία και η δίψα για δημοσιότητα και επιτυχία με κάθε μέσον.

Την αμοιβαία αγάπη για την Παλαιοντολογία την διαπίστωσαν όταν βρέθηκαν το 1864 στο Βερολίνο, και ανακάλυψαν το κοινό τους ενδιαφέρον για τα απολιθωμένα οστά δεινοσαύρων.

Ο Μαρς, με επιβλητική γενειάδα, ήταν διακεκριμένος επιστήμων που δίδαξε Φυσική Ιστορία στο πανεπιστήμιο του Γέιλ, ενώ αν και από φτωχική οικογένεια είχε αποκτήσει οικονομική άνεση με την ενίσχυση ενός πλούσιου θείου του. Έγινε επίσης πρόεδρος του μουσείου Φυσικής Ιστορίας που ίδρυσε ο θείος του στο Γέιλ.

Ο Κόουπ, με αντίστοιχα επιβλητικό μουστάκι αλλά πιο πλούσια μαλλιά, είχε σαφώς πιο άνετη παιδική ηλικία αλλά ενώ ήταν πρακτικά αυτοδίδακτος στα θέματα της Φυσικής Επιστήμης, κατάφερε να προσληφθεί σαν καθηγητής Ζωολογίας σε κολέγιο και να γίνει μέλος της Ακαδημίας Φυσικών Επιστημών της Φιλαδέλφειας.

Η πρώτη ουσιαστική σύγκρουση μεταξύ τους που έβαλε και τέρμα στη φιλία τους, έγινε λίγα χρόνια μετά την επιστροφή τους από τη Γερμανία στις ΗΠΑ, όταν ο Μαρς ειρωνεύθηκε δημόσια μια ανασύσταση οστών ενός Πλησιόσαυρου που είχε κάνει ο Κόουπ, με την παρατήρηση ότι το κεφάλι είχε τοποθετηθεί στην ουρά. Παρατήρηση που επιβεβαίωσε στη συνέχεια ένας πιο ειδικός επιστήμονας, ο Joseph Leidy. Αν και ο Κόουπ κίνησε «γη και ουρανό» για να βγάλει από την κυκλοφορία τα έντυπα με τη λάθος δημοσίευση το κακό είχε ήδη γίνει, το ίδιο έγινε και στις σχέσεις μεταξύ των δύο ανδρών.

Η «πέτρα του σκανδάλου», η λάθος τοποθέτηση του κεφαλιού στον σκελετό του Πλησιόσαυρου από τον Κόουπ (επάνω), και κάτω η σωστή θέση (εικόνα: public domain)

Στη συνέχεια, οι έρευνες των δύο αντιπάλων πλέον, επικεντρώθηκαν στις κεντροδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ Κολοράντο, Νεμπράσκα και Γουαϊόμιγκ, όπου υπήρχαν πλούσια και ανεξερεύνητα κοιτάσματα με οστά δεινοσαύρων.

Οι μέθοδοί τους όμως, κάθε άλλο παρά βρίσκονταν μέσα στα πλαίσια της ευγενούς άμιλλας, καθώς συχνά υπονόμευαν ο ένας το έργο του άλλου, μερικές φορές κυριολεκτικά με χρήση δυναμίτη για να καταστρέψουν το πεδίο για τον αντίπαλο και προσλαμβάνοντας ένοπλους φρουρούς για τις ομάδες έρευνάς τους που δεν απέφευγαν πάντοτε τις μεταξύ τους συμπλοκές. Επίσης συχνά προσπαθούσαν να δωροδοκήσουν μέλη της αντίπαλης ομάδας ώστε να κλέψουν ευρήματα ή να επωφεληθούν γενικότερα, κάτι στο οποίο διέπρεψε κυρίως ο Μαρς, μάλλον εξαιτίας της καλύτερης οικονομικής του κατάστασης.

Εικόνα «Άγριας Δύσης» μιας ομάδας του Μαρς, με τον ίδιο πίσω στο κέντρο (εικόνα: public domain)

Η διαμάχη αυτή είχε επίσης σαν συνέπεια και αρκετά λάθη από βιαστικές συναρμολογήσεις οστών, σ’ αυτές τις περιπτώσεις κυρίως από την πλευρά του Κόουπ στην προσπάθειά του να προλάβει τις δημοσιεύσεις του Μαρς, με αποτέλεσμα συχνά να δημιουργείται σύγχυση στους μεταγενέστερους μελετητές.

Πάντως, και οι δύο συνεισέφεραν καθοριστικά στην ανακάλυψη νέων ειδών δεινοσαύρων, μεταξύ των οποίων γνωστότεροι είναι ο Τρικεράτοπας, ο Αλλόσαυρος, ο Διπλόδοκος και ο Στεγόσαυρος. Συγκεκριμένα, ο Μαρς είχε στο ενεργητικό του την ανακάλυψη συνολικά 80 νέων ειδών και ο Κόουπ 56, ενώ για σύγκριση πριν από αυτούς είχαν ανακαλυφθεί μόνον 9 είδη στη Βόρεια Αμερική.

Ο Μαρς επίσης πρώτος διατύπωσε την υπόθεση ότι οι απόγονοι των δεινοσαύρων είναι τα σημερινά πουλιά, θεωρία που σήμερα είναι ευρέως αποδεκτή.

Μία άλλη αιτία συγκρούσεων μεταξύ τους ήταν ότι ο Μαρς ως προς την εξέλιξη των ειδών υποστήριζε την θεωρία της φυσικής επιλογής του Δαρβίνου, δηλαδή ότι οι λιγότερο καλά προσαρμοσμένοι οργανισμοί καταστρέφονται πριν αφήσουν απογόνους, ενώ ο Κόουπ υποστήριζε μια παραλλαγή της θεωρίας του Λαμάρκ που θεωρούσε ότι η εξέλιξη προχωράει με το να κληρονομούνται τα καταλληλότερα χαρακτηριστικά που διαμορφώνονται από τις ανάγκες της επιβίωσης.

Τελικά, καθώς η διαμάχη κλιμακώνονταν με άρθρα και αντεγκλήσεις και από τις δύο πλευρές, μεταφέρθηκε σταδιακά από τον ειδικό επιστημονικό τύπο στον καθημερινό, με το αποτέλεσμα να είναι εξίσου θετικό όσο και αρνητικό για την Παλαιοντολογία.

Από τη μία πλευρά έκανε το κοινό να ενδιαφερθεί για τους Δεινόσαυρους που έγιναν πλέον ένα οικείο θέμα, αλλά κατέστρεψε πολλά πεδία απολιθωμάτων που θα είχαν ακόμα να δώσουν ευρήματα. Έβγαλε επίσης κακό όνομα στην αμερικανική παλαιοντολογική έρευνα, ως προς τους ευρωπαίους συναδέλφους τους.

Μάλιστα ο Leidy, ο καλύτερος αμερικανός ειδικός εκείνης της εποχής στην Παλαιοντολογία, απαυδισμένος από τη συμπεριφορά και των δύο εγκατέλειψε τη δική του πολύ πιο μεθοδική έρευνα, η οποία κατά συνέπεια δεν πρόλαβε να δώσει σημαντικά αποτελέσματα.

Κόμικ και βιντεοπαιχνίδια ασχολήθηκαν επίσης διαχρονικά με τoν διάσημο «πόλεμο των οστών» (εικόνες: public domain)

Ο πόλεμος μεταξύ των δύο πρωταγωνιστών ουσιαστικά οδήγησε στην οικονομική χρεοκοπία αλλά και την κοινωνική απομόνωση και των δύο ήδη πριν τον θάνατό τους, με τον οποίο συνδέεται ένα ακόμα περιστατικό που δείχνει την πέρα και από τον θάνατο προσπάθεια του καθενός να αποδειχτεί καλύτερος από τον άλλο.

Ο Κόουπ, λίγο πριν τον θάνατό του το 1897 δώρισε τον εγκέφαλό του στην επιστήμη, προκαλώντας τον Μαρς να κάνει το ίδιο, με την ελπίδα ότι ο δικός του εγκέφαλος θα αποδεικνύονταν μεγαλύτερος, κάτι που για τις αντιλήψεις της εποχής εκείνης θα σήμαινε και εξυπνότερος. Μια πρόκληση στην οποία ο Μαρς, που πέθανε δύο χρόνια αργότερα, δεν απάντησε ποτέ…

Γ. Μεταξάς

ΥΓ. Ένα πεντάλεπτο σχετικό εικονογραφημένο βίντεο (στα αγγλικά), υπάρχει εδώ: https://ed.ted.com/lessons/the-bone-wars-the-most-notorious-scientific-feud-in-history-lukas-rieppel